Dat concluderen de sociologen J. Dronkers en M. de Lange in een onderzoek dat ze uitvoerden op verzoek van de Algemene Onderwijsbond (AOb). De onderwijsinspectie wijst de kritiek af.Het centraal schriftelijk eindexamen is voor alle leerlingen gelijk, de schoolexamens verschillen per school. Beide examens zijn bepalend voor het eindcijfer. Aan de hand van gegevens van de inspectie concludeerden de onderzoekers dat tussen 1998 en 2005 de leerlingen op vwo, havo en mavo (het hoogste niveau van het huidige vmbo) bij de schoolexamens hogere cijfers haalden dan bij het centraal examen.

Ze stelden ook vast dat dit verschil steeds groter wordt. Dat zou komen door de gemakkelijker praktische opdrachten, maar ook omdat leerlingen deze toetsen zo vaak kunnen overdoen dat ze uiteindelijk toch een voldoende halen. Het heeft er echter ook mee te maken dat de ene school veel soepeler is dan de andere.

„Wij moeten dus concluderen dat de waarde van het diploma steeds verder achteruit is gegaan”, concluderen De Lange en Dronkers. Volgens hen zijn het steeds dezelfde scholen waarbij de scores tussen schoolexamen en centraal examen nogal uiteenlopen. Daarbij zitten opvallend veel zwarte scholen, vrije scholen en particuliere scholen. Op zelfstandige gymnasia is het verschil daarentegen nihil.

Op de mavo is de discrepantie het kleinst, op het vwo het grootst. Op het vwo zijn de verschillen zo groot dat een goede score op de schoolexamens het slechte cijfer van een eindexamen kan compenseren, zodat de leerling alsnog een diploma in de wacht sleept.

De onderzoekers wijzen met de beschuldigende vinger naar de onderwijsinspectie, die zou moeten ingrijpen.

Hoofdinspecteur L. Henkens wijst de kritiek echter van de hand. Hij ziet het verschil tussen schoolexamen en centraal examen niet groeien. Verder ziet Henkens geen vaste groep scholen die hogere cijfers geeft.

Henkens wijst op een protocol voor het maken en beoordelen van schoolexamens dat het ministerie van Onderwijs en de schoolmanagers aan het opstellen zijn. Hij kondigt aan dat de inspectie nog systematischer gaat controleren.

Het centraal schriftelijk examen wordt volgens de onderzoekers eerder strenger dan soepeler beoordeeld. Tot 2000 werd alleen de beoordeling van te moeilijke examens verlicht, sindsdien worden ook te makkelijke examens verzwaard.

Het gewicht van het schoolexamen is in de eindbeoordeling echter fors toegenomen. Vooral voor vakken die alleen een schoolexamen hebben, worden nauwelijks meer onvoldoendes gescoord. Volgens de AOb halen sinds de invoering van de tweede fase veel meer leerlingen een havo- of vwo-diploma.