Een siddering ging door de medische beroepsgroep toen de Britse arts David Sackett halverwege de jaren negentig een artikel publiceerde over de werkwijze van zijn vakgenoten. De centrale vraagstelling in zijn stuk luidde: in hoeverre is onze benadering gebaseerd op wetenschappelijk bewijs?Sackett kwam tot de conclusie dat aan de fundering het nodige schortte. Artsen kozen bij een vergelijkbaar ziektebeeld vaak voor een verschillende benadering, terwijl een standaardaanpak toch het meest voor de hand liggend was.

Het sterkste voorbeeld uit zijn artikel? „Dat”, zegt prof. dr. G. P. Westert, „is zonder twijfel de tabel over het al dan niet in gang zetten van een baarmoederoperatie in Amerika. Bij de ene groep Amerikaanse vrouwen lag het aantal van deze operaties veel hoger dan bij de andere. Daarvoor was uiteindelijk maar één goede verklaring: waar specialist A besloot onmiddellijk in te grijpen, verkoos specialist B het nog even aan te zien.”

Met zijn artikel maakte Sackett heel wat los. „Er is sindsdien een enorme investering geweest in medische kennis”, zegt Westert, die volgende week aan de Universiteit van Tilburg het ambt van bijzonder hoogleraar aanvaardt. „Geen ziekte is zo zeldzaam of er is wel een behandelrichtlijn.”

In Nederland ligt de taak om artsen te voorzien van wetenschappelijk onderbouwde richtlijnen onder andere bij het Nederlands Huisartsen Genootschap en het in 1979 opgerichte Kwaliteitsinstituut voor de Gezondheidszorg CBO. Toenmalig directeur W. Schellekens van het CBO liet twee jaar geleden in deze krant weten druk bezig te zijn met de implementatie van deze regels. Betekent dat ook dat de missie geslaagd is? Nee, benadrukt Westert, „niets is minder waar.”

In de oratie die hij vrijdag zal uitspreken, zal hij treden in de voetsporen van Sackett. „Ik ga opnieuw een signaal afgeven dat het anders moet.”

De werkwijze van artsen is nog steeds een kwestie van vrijheid, blijheid?

„Als je de bestaande studies erop naslaat, blijkt dat artsen de door henzelf ontwikkelde richtlijnen nog steeds maar mondjesmaat navolgen. Huisartsen komen het beste uit de bus, maar ook daar zijn de individuele verschillen groot. Onderzoek laat zien dat de ene huisarts bij een bepaalde kwaal slechts bij 30 procent van zijn patiënten voor een wetenschappelijk onderbouwde behandeling kan kiezen. Bij andere artsen ligt dat percentage boven de 65, hoewel het om dezelfde ziekte gaat.”

De zogenaamde Mahlerstudie, een recent, omvangrijk internationaal onderzoek onder cardiologen zal Westert vrijdag zeker aanhalen om de werkwijze van specialisten te illustreren. „Die studie laat zien dat minder dan een vijfde van de cardiologen bij het bestrijden van hartfalen voor de bestaande, Europese richtlijn koos.” Nederlandse chirurgen die in de jaren negentig de aanpak van een acute blindedarmontsteking in Nederland in kaart brachten, constateerden eveneens een gebrekkige behandeldiscipline. „De bestaande checklist werd slechts in een klein deel van onze ziekenhuizen gevolgd.”

Patiënten die dit lezen, slaat de schrik om het hart.
„Als artsen alleen maar afgaan op hun eigen klinische expertise is de patiënt in bepaalde opzichten inderdaad slechter af. Dat blijkt onder andere uit die Mahlerstudie. Hartpatiënten die volgens de richtlijn waren behandeld, belandden nadien minder vaak met hartklachten in het ziekenhuis.”

Vanwaar dan die aversie om de richtlijnen te volgen?

„Veel artsen zijn naar mijn idee beducht voor een vorm van kookboekgeneeskunde. Ze willen maatwerk leveren, oog hebben voor het unieke van elk geval.” Op zich geen verkeerde insteek, vindt Westert, want een richtlijn is niet bedoeld om klakkeloos na te volgen. „Maar negeren is het andere uiterste.”