Op die laatste feestdag branden alle lampjes in de kandelaar. Bij sommige huizen staan er twee, drie of zelfs vier kandelaars voor het raam. Als de gezinnen het zich kunnen veroorloven, krijgt namelijk ieder kind z’n eigen kandelaar. Rijk versierd, of heel simpel. Het gaat niet om de vorm van de kandelaar, maar om het licht dat op die kandelaar brandt.Soms vallen de feesten samen, of bijna samen: het joodse chanoekafeest en het christelijke kerstfeest. Juist in de kersttijd is een bezoek aan Israël een beetje vervreemdend. Want uitgerekend in dit land, waar Jezus geboren werd, wordt Kerst niet gevierd. In Israël geen gecommercialiseerde kerstdrukte, op eerste en tweede kerstdag wordt er gewoon gewerkt. Seculieren ’doen’ soms wel iets aan kerst, maar orthodoxe joden moeten er niets van hebben.

Het chanoekafeest is een herinnering aan een donkere periode in Israëls geschiedenis. De Grieken overheersten het Heilige Land, Jeruzalem was in vreemde handen en de tempel werd ontwijd. De joden gingen gebukt onder allerlei ge- en verboden waardoor zij ernstig belemmerd werden in het dienen van God. Op de 25e Kislev, 165 voor Christus, maakten de Hasmonese priesters -de Makkabeeën- onder leiding van Juda, de zoon van Matitjahu de hogepriester, een eind aan de Griekse overheersing en ontwijding van de godsdienst en van de tempel. Deze Juda werd ook wel de Makkabeeër genoemd, een Aramees woord dat ”hamer” betekent.

Wonder

Toen de priesters de tempel binnengingen om deze te reinigen en de dienst van God te herstellen, vonden zij een kruikje met reine olijfolie. Het kruikje bevatte genoeg olie om de menora, de zevenarmige kandelaar in het Heilige, één dag te laten branden. Het kostte echter acht dagen om nieuwe olie voor de lamp te bereiden. Dit zou betekenen dat de kandelaar gedurende zeven dagen niet zou branden en dat het al die dagen aardedonker zou zijn in het Heilige.

Volgens de overlevering gebeurde er echter een wonder. De menora bleef acht dagen branden op het beetje olie dat eigenlijk slechts genoeg was voor een dag. Om dit wonder te vieren, werd het chanoekafeest ingesteld. Acht dagen lang wordt van de chanoekia -niet te verwarren met de zevenarmige menora- steeds een lampje meer aangestoken tot ze op de laatste dag van het feest allemaal branden. De chanoekia heeft negen armen: acht lampjes en een dienaar of koster, de zogenaamde sjammasj, waarmee de andere lichtjes worden aangestoken.

Over het aantal lampjes is overigens best wel wat te doen. Waarom zijn het er geen zeven? Rabbijn R. Evers ging in de wekelijkse mail van het Nederlands-Israëlitisch Kerkgenootschap (NIK), die verleden week verstuurd werd, in op de vraag waarom de kandelaar negen armen heeft en waarom het chanoekafeest maar liefst acht dagen moet duren.

Volgens hem staat het getal zeven in de Bijbel voor de perfectie van de wereld. „Acht symboliseert het bovennatuurlijke, de Macht boven de aardse Schepping. Daarom droeg de Hogepriester acht kledingstukken wanneer hij dienst deed in de tempel. Hij gaf hiermee aan dat de joodse geest hoger reikt dan de mensenwereld.” Volgens de rabbijn moeten joodse jongetjes daarom ook besneden worden op de achtste dag.

In het feit dat de chanoekia eigenlijk negen armen heeft -omdat er ook nog een zogenaamde dienaar is waarmee de andere lampjes moeten worden aangestoken- ziet hij een heenwijzing naar de komst van de Messias. „Chanoeka zou ons begeleiden door het laatste galoet tot de tijd van Masjie’ach”, aldus rabbijn Evers. „Het negende lampje is de vervulling. De sjammasj betekent dienaar, de rol die het joodse volk zal hebben in die glorieuze toekomst wanneer het Zijn G’d ongestoord zal kunnen dienen in de derde Tempel.”
Heidense invloed

Ondanks dat de joden juist in het Chanoekafeest uitzien naar de komst van de Messias, is het voor een christen uit het Westen bijna niet mogelijk dat chanoekafeest, dat meestal gevierd wordt in december, los te zien van het kerstfeest. De sfeer is hetzelfde en sommigen christenen menen ook parallellen te zien tussen de inhoud van beide feesten. Wordt met Kerst de geboorte van Christus, het Licht der wereld, herdacht; met Chanoeka gedenken de joden hoe in de tempel in Jeruzalem het licht van God weer ging branden op de kandelaar. Anderen vinden juist dat Kerst en Chanoeka elkaars tegenpolen zijn. In de viering van het kerstfeest zijn namelijk heidense invloeden waarneembaar, terwijl bij Chanoeka herdacht wordt dat de joodse tempel van alle heidense invloeden gezuiverd werd.

Hoewel in de Bijbel nergens gesproken wordt over de instelling van het chanoekafeest, is wel zeker dat de Heere Jezus dit feest ook gevierd heeft. In het evangelie van Johannes wordt vermeld dat de Heere Jezus voor Zijn lijden en sterven in Jeruzalem was tijdens het chanoekafeest. „En het was het feest der vernieuwing des tempels te Jeruzalem en het was winter, en Jezus wandelde in de tempel in het voorhof van Salomo”, staat er in Johannes 10:22.

Overal in Israël, langs straten, op pleinen en soms bovenop openbare gebouwen, branden tijdens het chanoekafeest de elektrische chanoekia’s. Iedere avond gaat er een lampje meer aan. Wie de echte sfeer van het feest wil ervaren, die moet bij het vallen van de avond naar een orthodox-joodse wijk gaan, zoals de Mea Sheariem in Jeruzalem. Hier zijn de mooiste chanoekia’s te zien van het hele land. Verguld, van zilver, rijk versierd, of heel eenvoudig. Sommige staan achter getraliede vensters, andere op een eenvoudige klapstoel die voor de deur is gezet.

Wie tot de welgestelden behoort, moet dat natuurlijk aan de buitenwereld laten zien en het chanoekafeest is daarvoor een prachtige mogelijkheid. Wie het arm heeft, zet gewoon negen waxinelichtjes op een rij en heeft zo toch een ’achtarmige’ chanoekia, inclusief dienaar. Fascinerend is het om straat na straat verrast te worden door steeds weer andere kandelaars. Geplaatst op de grond, naast de deur, op een plank voor het raam, of in een soort vitrine die meerdere chanoekia’s bevat. De vorm verschilt, de inhoud is steeds hetzelfde: licht.