Dat waren de laatste woorden uit de kersttoespraak van koningin Beatrix in 2004. Op eerste kerstdag om 13.00 uur is het weer zover.Haar kerstboodschap is de persoonlijkste van alle toespraken die de vorstin houdt. Daarom worden juist op dit punt haar woorden op een goudschaaltje gewogen - reden waarom de koningin glad ijs vermijdt en het betoog liever wat aan de abstracte (ongevaarlijke) kant houdt en al te concrete toestanden omzeilt.

Ministers
Dit valt te lezen in het schitterende boek dat bij Sdu Uitgevers verscheen onder de titel ”Koningin Beatrix aan het woord. 25 jaar troonredes, officiële redevoeringen en kersttoespraken”. In dit naslagwerk van 529 bladzijden zijn de troonredes, 25 redevoeringen in binnen- en buitenland en de kersttoespraken van koningin Beatrix integraal opgenomen. De toespraken zijn zo veel mogelijk onveranderd overgenomen en vervolgens geannoteerd. Een redactie vanuit het Centrum voor Parlementaire Geschiedenis analyseert de teksten en licht ze toe.

In haar functie als lid van de regering houdt de koningin troonredes. Een troonrede wordt gezien als een moeilijk genre. Deze moet namelijk aan heel veel voorwaarden voldoen. Bij nadere bestudering blijkt dat de troonredes „erg veel van hetzelfde bieden én heel verschillend zijn.” Aan de totstandkoming van de troonrede gaat een uitvoerig proces vooraf. De ministers zijn erbij betrokken. Ook laat de Taaladviesdienst er zijn ogen over gaan.

De troonrede kan doorgaans niet op een positieve ontvangst rekenen, zo valt in het boek te lezen. Want er is altijd wel wat op aan te merken: op de inhoud, de taal, de stijl, de opbouw enzovoorts. Maar dat behoort inmiddels tot het ritueel van Prinsjesdag - als het zou ontbreken, dan was er iets mis met Nederland.

Bede
In het boek is ook de geschiedenis van de bede in kort bestek opgenomen. Al de eerste troonrede uit de geschiedenis, uitgesproken door koning Willem I op 2 mei 1814, werd afgesloten met een bede of zegenwens. Van 1830 tot 1973 heeft de bede nooit ontbroken. Wel wisselden de gebezigde formuleringen elkaar af. Eén keer, in 1869, eindigde de troonrede zonder zegenwens. Volgens de verantwoordelijke minister, P. Ph. van Bosse, was dit per ongeluk gebeurd. Hij sprak van een noodlottige vergissing.

In 1973 besloot het rode kabinet-Den Uyl de bede te laten varen, iets wat grote commotie veroorzaakte. In 1978 voerde het confessioneel-liberale kabinet-Van Agt de bede deels weer in - wat tot een „halve bede” leidde. Dat betekende dat de koningin de troonrede beëindigde met het uitspreken van het vertrouwen dat „velen u wijsheid toewensen en om zegen voor u bidden.”

In 1983 volgde het eerherstel van de bede. In de elf jaar waarin de christendemocraat Lubbers premier was, sprak koningin Beatrix steeds de woorden: „Van harte wens ik u toe dat Gods zegen op uw werk rust.”

Onder de paarse regie van premier Kok kwam het weer tot een halve bede. Maar sinds het aantreden van de christendemocraat Balkenende wordt de bede weer in volle glorie gebezigd. Sinds 2003 horen we: „U mag zich daarbij gesteund weten door het besef dat velen u wijsheid toewensen en met mij om kracht en Gods zegen voor u te bidden.”

Naastenliefde
De onderwerpen die de koningin voor haar kersttoespraken kiest, verschillen nogal. Ze variëren van economische crises en omgaan met verlies en dood tot terrorisme en milieu. De strekking is vrijwel altijd hetzelfde, want het gaat niet goed met de wereld en de mens lijkt niet in staat het tij te keren, alhoewel de vorstin haar onderdanen telkens weer aanmoedigt om het te proberen. De geboorte van Jezus Christus wordt altijd in de kersttoespraak gebracht als het feest van het licht dat doorbreekt in de duisternis.

Naastenliefde staat bij de koningin voorop. Wellicht kunnen we op dit gebied weer een citaat van haar verwachten, nu ze onlangs aan den lijve heeft ondervonden wat het betekent om concreet voor anderen te zorgen. De koningin was namelijk tijdens de landelijke vrijwilligersdag Make a Difference Day een paar uur actief als vrijwilligster in het verzorgingshuis De Liendert in Amersfoort. Ze liet daar zeer enthousiaste bewoners achter. Op haar verzoek werd er een spelletje gedaan. Bingo!

N.a.v. ”Koningin Beatrix aan het woord. 25 jaar troonredes, officiële redevoeringen en kersttoespraken”, door Carla van Baalen e.a.; uitg. Sdu, Den Haag, 2005; ISBN 90 12 10875 6; 529 blz.; € 44,90.

Agenda
Koningin Beatrix zal op zondag 25 december haar jaarlijkse kersttoespraak houden, die wordt uitgezonden via radio en televisie.