Als dat streven lukt ziet het er voor de 1,1 miljoen gedetineerden in de overvolle gevangenissen nog somberder uit dan thans het geval is, want geld voor nieuwbouw is er niet. De behandeling van gevangenen in Rusland heeft een barre reputatie. In 1890 schreef de auteur Anton Tsjechov aan een vriend: „Wij hebben miljoenen mensen in gevangenissen laten wegrotten, hen met syfilis laten besmetten, hen laten verloederen, zo hebben wij het aantal misdadigers vermenigvuldigd en van dit alles hebben we de roodneuzige gevangenisbewakers de schuld gegeven.”

Na de Stalinistische terreur in de Goelag met zijn miljoenen slachtoffers kwam er met de periode van ”de dooi” in de jaren vijftig en de ”glasnost” van de jaren tachtig enige verbetering, al gold die niet voor al te kritische geesten zoals bijvoorbeeld de schrijver Anatoli Martsjenko, die na twintig jaar gevangenschap in 1986 in detentie overleed.

Op het einde van de jaren tachtig waren er in de Sovjet-Unie in de vijftien Sovjetrepublieken op een totale bevolking van 250 miljoen mensen 1,1 miljoen gevangenen. Vandaag de dag wordt dat aantal alleen al in Rusland met zijn 148 miljoen inwoners gehaald. Een ongeëvenaard wereldrecord en een trieste ontwikkeling na elf jaar vrijheid

Volgens Ustinov werden er vorig jaar in Rusland meer dan drie miljoen misdaden gepleegd. Van de bijna twee miljoen zware misdaden -één op de vijf aanslagen in Moskou met dodelijke afloop heeft te maken met zakelijke onenigheid- blijven er tot nu toe 884.000 onopgelost. Wat de behandelingen van de gevangenen betreft lijkt er niet zoveel veranderd sinds de tijd dat Tsjechov zijn ”Reis naar Sachalin” schreef.

René Does, docent Ruslandkunde aan de Universiteit van Amsterdam en hoofdredacteur van het tijdschrift Prospekt, noemt het gevangeniswezen in Rusland een hedendaagse Goelag Archipel. Verdachten van een misdrijf worden vaak lange tijd opgesloten in een huis van bewaring na niet zelden op een politiebureau te zijn mishandeld. In afwachting van hun rechtszaak zitten zij in cellen opgepropt, meestal met twaalf tot achttien mensen in een ruimte van 6 vierkante meter met een bedorven atmosfeer. Mede door de schamele maaltijden zijn het broedplaatsen van besmettelijke ziektes zoals tuberculose en tevens van nieuwe misdrijven.

Voor degenen die veroordeeld worden, ook al zijn de straffen vaak uitzonderlijk hoog, betekent dat in feite een stukje vrijheid. Men belandt soms in een werkkamp waar men veelal in de openlucht moet werken. De gevangenispraktijk met nadruk op vergelding en niet op reclassering wordt nog steeds door het grootste deel van de Russen gesteund. Op misdadigers mag je je flink uitleven, zo is de gangbare mening. Toch bestaat bij de huidige leiding van Rusland het besef dat het rechtssysteem en het gevangeniswezen moeten evolueren in West-Europese richting, maar geld voor het bouwen van nieuwe en moderne gevangenissen is er niet en een mentaliteitsverandering in het denken over criminelen -ze zijn in Sint-Petersburg elke zondagmorgen in gevangenis De Kruisente te bezichtigen voor een kleine vergoeding ten bate van het gevangenismuseum- heeft weinig kans zolang overheidsdienaren (inkomen gemiddeld iets meer dan 100 euro per maand) door de benarde economische situatie waarin de meeste Russen verkeren door en door corrupt zijn.