De Nederlandse zendingsoplei ding bestaat dezer dagen hon derd jaar. Besloten werd de her denking niet al te groots te vie ren, omdat een jaar geleden al op feestelijke wijze afscheid werd genomen van dr. J. J. Visser. Hij was bijna tien jaar rector van het HKI geweest. Ter gelegenheid van dat afscheid kwamen meer dan 400 mensen in Utrecht bij een voor een symposium. De her denking van honderd jaar zen dingsopleiding in Nederland had vorige maand een bescheidener karakter: een minisymposium.De zendingsopleiding in Neder land heeft een moeizame voorge schiedenis gehad. Feitelijk gaat die terug naar 1623, toen in Lei den de eerste zendingsopleiding werd opgericht: het Seminarium Indicum van Antonius Walaeus. Het was het resultaat van samen werking tussen de Oost-Indische Compagnie en de theologische faculteit van de Leidse universi teit. In 1633 werd de opleiding alweer opgeheven. Reden was de hoge kostenpost, maar wellicht ook het feit dat de hier opgeleide predikanten voor de bestuurders in Indië te lastig waren.

De kerken hebben daarna her haaldelijk pogingen gedaan het seminarium nieuw leven in te blazen, maar tevergeefs. In de negentiende eeuw stonden kwe kelingen voor de zending onder leiding van enkele predikanten. In 1816 begon een seminarium ten huize van ds. S. Kam te Ber kel. Deze opleiding werd na vijf jaar weer opgeheven.

Aan het begin van de negen tiende eeuw waren er in Neder land drie zendingsopleidingen actief: die van het Nederlands Zendelingsgenootschap (NZG) en de Nederlandse Zendingsvereni ging (NZV), beide gevestigd in Rotterdam, en van de Utrechtse Zendingsvereniging (UZV) in Utrecht. Na 1902 besloot men de ze samen te voegen, wat resul teerde in een gezamenlijke school in Rotterdam.

Oegstgeest
Op 2 oktober 1905 had de feeste lijke opening plaats van de Ne derlandse Zendingsschool. Dat is het startpunt van de herdenking van honderd jaar zendingsoplei ding in Nederland. In 1917 ver huisde de Zendingsschool naar Oegstgeest, waar een nieuw pand werd neergezet. In 1971 fu seerden de toenmalige zendings opleidingen van de Nederlandse Hervormde Kerk en de Gerefor meerde Kerken. Ze gingen samen verder onder de naam Hendrik Kraemer Instituut (HKI), ge noemd naar de bekende zen dingshoogleraar. Sinds het ont staan van de Protestantse Kerk is het HKI gehuisvest op het terrein van het Landelijk Dienstencen trum van de PKN in Utrecht.

Een van de grote veranderingen in de afgelopen honderd jaar is dat zending een gezamenlijke onderneming is geworden, zegt de huidige HKI-rector, drs. Ver burg. „Honderd jaar geleden ging het om het uitzenden van zendelingen naar de traditionele zendingsgebieden, vooral Indo nesië. Nu is er veel meer sprake van internationale samenwer king met theologische facultei ten, waarbij de vraag naar speci fieke en gekwalificeerde docen ten een belangrijke rol speelt. Ook is het zo dat er steeds meer studenten uit partnerkerken naar Nederland komen en er op die wijze een uitwisseling tot standkomt.”

Opvallend is volgens Verburg dat er meer behoefte is aan zen delingen die uitgezonden wor den. „Er is een tijdlang een mora torium van kracht geweest, om dat uitzending niet meer van de ze tijd zou zijn. Daar zijn we van teruggekomen. De communica tiemogelijkheden per internet zijn beter geworden, maar naast het lezen over elkaar en de elek tronische media blijft de behoef te om elkaar echt te ontmoeten en samen het geloof te beleven. Er zijn tegenwoordig veel meer mogelijkheden om te reizen. Le den van Nederlandse gemeenten reizen gemakkelijk naar de tradi tionele zendingsgebieden, zodat er meer directe contacten ont staan. Er is door Kerkinactie ie mand aangesteld die dit soort contacten coördineert.”

Intercultureel Bijbellezen
Het HKI biedt als basiscursus een volwaardige zendingsopleiding. Daarvan wordt onder meer ge bruikgemaakt door Kerkinactie en de Gereformeerde Zendings bond (GZB). De Gereformeerde Gemeenten (ZGG) en de Gerefor meerde Kerken vrijgemaakt (De Verre Naasten) maken alleen ge bruik van de acculturatiecursus, die toekomstige zendingswer kers kennis laat maken met het leven en werken in de cultuur van hun land van bestemming. Deze kerken hebben in het verle den met het HKI gebroken van wege verschil van mening over de theologische invulling van zending en hebben sindsdien hun eigen zendingsopleiding.

Volgens drs. Verburg is de ver houding met genoemde kerken goed; zendingswerkers uit deze kerken maken volop gebruik van de acculturatiecursus. Initiatie ven om deze kerken te laten par ticiperen in de brede opleiding zijn door het HKI niet meer ge nomen. Ook vanuit deze kerken zelf werd geen actie onderno men. Verburg vermoedt dat het de breedte van het HKI is die de kerken weerhoudt van het zoe ken van nieuw contact.

Het HKI heeft niet één visie op zending, benadrukt Verburg. „Je faciliteert voor organisaties de bezinning op zending en geeft de deelnemers openheid mee voor de verschillende visies. Je komt nog zeker mensen tegen die de zending in de klassieke zin willen beoefenen, maar er is steeds meer interesse in de wijze waarop mensen overzee het ge loof beleven. In dit verband is het intercultureel Bijbellezen een actuele ontwikkeling, die heel nadrukkelijk is gekoppeld aan zending. Hoe lezen mensen uit andere cultuur de Bijbel en hoe kunnen wij van elkaar le ren?”

Migrantenkerken
Een nieuwe ontwikkeling is het verzorgen van cursussen voor lei dinggevenden van de migranten kerken. Verburg: „Het is nu voor het vijfde jaar dat er cursisten uit migrantenkerken bij ons een cursus volgen. Je komt dan men sen tegen uit alle mogelijke lan den, zoals Angola, Congo, Ghana en Indonesië. Ook worden men sen uit die landen zelf naar het HKI gebracht voor een interna tionale cursus over godsdienst en samenleving, speciaal in een conflictueuze context. Je haalt hen weg uit hun situatie om in een veilige leeromgeving te leren luisteren naar verhalen van an deren.

Zending is voor Verburg vooral het nadenken over de ontzaglij ke draagwijdte van de verzoe ning. „Als God ons al heeft laten zien welke rol Hij in deze verzoe ning heeft gespeeld door mens te worden, dan worden wij opge wekt om in ons leven ook verzoe ning te laten zien. Het vak mis siologie in de academische oplei ding is een vak dat het imago heeft voorbij te zijn. Mensen le ven nogal eens bij de oude beel den van zending en zijn niet in staat de nieuwe beelden hierover te communiceren. Zending is het samen met geloofsgenoten deel nemen aan de zending van God in deze wereld. Dat gaat gepaard met een open houding, zodat je er ook zelf door verrijkt wordt.”