Minister Pechtold van Bestuurlijke Vernieuwing schreef vrijdag aan de Tweede Kamer dat het kabinet „onverminderd uitgaat van de representatieve democratie als centrale waarde.” Invoering van vormen van directe democratie, zoals een referendum, mag er niet toe leiden dat afbreuk wordt gedaan aan het representatieve stelsel. „Aan het algemene beginsel dat wetgeving een daad is van de volksvertegenwoordiging en regering samen wordt wat het kabinet betreft dan ook niet getornd.”Anderzijds erkent het kabinet dat er behoefte is bij burgers om mee te beslissen. Als alle soorten referenda op een rijtje worden gezet, blijkt het correctief wetgevingsreferendum het minst strijdig met de representatieve democratie, zei premier Balkenende vrijdag. Zo’n correctieve volksraadpleging passeert het parlement niet. Ook legt zij de kiezers geen vraagstukken voor waarover de Kamer zich nog niet heeft uitgesproken. Of zo’n referendum daadwerkelijk een versterking van de democratie betekent, „zal de tijd moeten uitwijzen”, stelde de premier. „Het is toch een ander type besluitvorming.”

Het kabinet zal niet zelf met een wetsvoorstel komen om een referendum in te voeren. Dat laat de regering over aan de Kamer. Van belang is wel dat eventuele voorstellen zo zijn opgesteld dat het daadwerkelijk houden van een referendum „een uitzondering zal blijven”, aldus Pechtold in zijn brief aan de Tweede Kamer. Als er te vaak een volksraadpleging wordt gehouden, doet dat zijns inziens afbreuk aan het vertegenwoordigende stelsel dat Nederland nu kent. De regering is tegen referenda die door de Tweede Kamer worden georganiseerd. De bevolking moet het voortouw nemen.

GroenLinks-Kamerlid Duyvendak, die samen met PvdA-collega Dubbelboer met een initiatiefwet komt over een referendum, reageerde vrijdag „met gemengde gevoelens.” Beide partijen werken niet alleen aan een voorstel voor een correctief referendum, maar ook aan een plan voor een raadplegend referendum, waarbij de bevolking haar mening geeft over een bepaald onderwerp, bijvoorbeeld de Europese grondwet. Zo’n referendum staat volgens het kabinet te ver af van onze vertegenwoordigende democratie.

Mocht de Kamer hier toch voor kiezen, dan zal het kabinet daar niet zijn handtekening onder zetten, aldus Balkenende vrijdag na de ministerraad. Minister Pechtold ziet dat overigens als een „theoretisch probleem.” Hij verwacht dat de Kamer haar voorkeur uitspreekt voor een correctief referendum. Om een referendum mogelijk te maken is een grondwetswijziging nodig.

D66 is voor een correctief referendum. De VVD neigt er ook toe. Het CDA voelt er eigenlijk niets voor. De ChristenUnie is „altijd heel kritisch geweest naar referenda toe”, aldus Kamerlid Slob vrijdagavond. Als er een wetsvoorstel voor een correctief wetgevingsreferendum aan de orde komt in de Kamer, zal de ChristenUnie zich bezinnen op dat initiatief. Slob wijst het niet bij voorbaat af.