Stel, er komt een verkoper langs met een mand met ruim honderd appels. Op de vraag of ze nog goed zijn, draait de verkoper zich om en zoekt acht appels uit, zonder dat de vragensteller kan zien wat hij doet. Hij laat deze acht appels zien en ze zijn inderdaad goed. Dit bewijst volgens hem dat alle appels goed zijn.Dan vraagt de koper of hij ook eens in de mand mag graaien. Hij pikt er vervolgens acht appels uit die slecht zijn. „Dat zegt niets, want ik heb u zojuist bewezen dat alle appels goed zijn”, luidt het antwoord van de verkoper.

Het lijkt onwaarschijnlijk, maar de redactie van het medisch toptijdschrift The Lancet heeft zich op een dergelijke manier laten beetnemen en meent dat deze truc het eind van de homeopathie betekent. Op 27 augustus publiceerde het tijdschrift een onderzoek dat zou aantonen dat homeopathie niet meer is dan suggestie.

Met een selectie van 8 uit 110 onderzoeken naar de effectiviteit van homeopathie menen de onderzoekers miljoenen tevreden gebruikers ongelijk te kunnen geven. Deze mand met appelen was dan ook zeer gewenst: voor de tegenstanders van homeopathie zijn de goede appelen de onderzoeken die geen effect van homeopathie aantonen en de slechte appelen de positieve onderzoeken.

Achtergrond

De aanleiding voor de publicatie in The Lancet zijn de positieve resultaten van eerdere onderzoeken naar het effect van homeopathie. Tot 1990 dachten de sceptici dat het probleem homeopathie opgelost kon worden door dubbelblind onderzoek. Dat moest aantonen dat homeopathie niet beter werkt dan suggestie. Maar in 1991 werd de eerste analyse van diverse studies gepubliceerd. Daaruit bleek dat er al vrij veel onderzoek naar homeopathie gedaan was en dat „een reguliere methode met dergelijke resultaten erkend zou worden.”

In 1998 liet epidemioloog Vandenbroucke op een jubileumlezing van The Lancet een plaatje zien waarin het resultaten van de toen beschikbare dubbelblinde onderzoeken naar homeopathie werden afgebeeld. Vandenbroucke daagde zijn gehoor uit om een reguliere methode te tonen met een beter resultaat.

Inmiddels is duidelijk geworden dat ook dubbelblind onderzoek niet zo waterdicht is als altijd gedacht werd. Onderzoeken die door de reguliere farmaceutische industrie worden uitgevoerd komen gunstiger uit de bus dan door onafhankelijke wetenschappers uitgevoerde studies. Binnen de wereld van de homeopathie bestaat echter geen eigen infrastructuur voor onderzoek. De meeste studies worden in samenwerking met reguliere onderzoeksinstituten uitgevoerd en om voldoende patiënten te verwerven heeft men de medewerking van reguliere artsen nodig. Het is dan nagenoeg onmogelijk om resultaten te verdoezelen.

Ook de objectiviteit bij de beoordeling van onderzoek is twijfelachtig. In 2001 concluderen diverse onderzoekers na analyse van 160 beoordelingen van regulier onderzoek door het gerenommeerde Cochrane instituut dat slechts een gering deel van de reguliere behandelingen op gedegen wetenschappelijk konderzoek is gebaseerd en dat de beoordeling van onderzoek uiterst subjectief is.

Beoordeling van homeopathisch onderzoek kan dus ook rekenen op subjectiviteit, zeker bij beoordeling door tegenstanders. De onderzoeksleider die de nieuwe studie naar homeopathie heeft uitgevoerd, staat al jaren bekend als een fervent tegenstander van homeopathie.

Uit eerder onderzoek komt naar voren dat homeopathie het in tweederde van de gevallen beter doet dan suggestie, in minder dan 10 procent slechter en voor de rest hetzelfde. Het enige dat nog overblijft is de mogelijkheid van bedrog of fouten die bij onderzoek gemaakt worden. Een lastig verhaal, want bij al het medisch onderzoek - homeopathisch én regulier - worden talloze fouten gemaakt. De vraag is nu of er bij onderzoek naar het effect van homeopathie meer fouten gemaakt worden dan bij regulier onderzoek.

Trends

Als we iets niet zeker weten, zoeken we naar trends. Bijvoorbeeld: bij bewolking is er meer kans dat het gaat regenen. Zo’n trend is dat het effect van geneeskundige behandelingen minder groot wordt naarmate het onderzoek beter is uitgevoerd. Dit is zowel bij regulier als bij homeopathisch onderzoek waar te nemen. De vraag in dit onderzoek was of deze trend bij homeopathie sterker is dan bij reguliere geneeskunde.

Eerst beoordeelden de onderzoekers alle studies als totaal. Dat leverde de tegenovergestelde conclusie: de trend is bij reguliere geneeskunde eerder sterker dan bij homeopathie.

Vervolgens hebben de onderzoekers twee groepen van studies gevonden waarvan zij stellen dat ze bij dezelfde diagnose en therapie horen en een vergelijking mogelijk maken tussen homeopathie en regulier. Van één groep weten we dat het acht onderzoeken van homeopathie bij acute bovenste luchtweginfecties betreft. Analyse van deze groep levert op dat het resultaat niet slechter wordt bij beter onderzoek. Wetenschappelijk gezien is dit een spectaculaire conclusie ten gunste van homeopathie.

Eén noemer

De onderzoekers stellen dat een aantal van acht onderzoeken wat weinig is. Vervolgens vergelijken ze opnieuw acht homeopathische studies -dan is dit aantal kennelijk ineens niet te laag- met zes reguliere onderzoeken en trekken hier vergaande conclusies uit. Die onderzoeken zouden onder één noemer vallen, maar welke dat is, zeggen de onderzoekers niet. Ze zeggen ook niet om welke studies het gaat. De lezer kan ook niet zien wat men met deze onderzoeken gedaan heeft. Toch worden de negatieve conclusies over het effect van homeopathie die de onderzoekers uit de geheime studies menen te mogen trekken, doorvertaald naar alle homeopathisch onderzoek.

Het is ongelooflijk dat de redactie van een medisch toptijdschrift accepteert dat de meest cruciale gegevens uit een onderzoek geheim blijven. Er is hier sprake van wetenschappelijk wangedrag.

De redactie van The Lancet maakte een ernstige fout door een artikel te publiceren waarbij de lezer de redenering die voert naar de eindconclusie niet kan natrekken. Het commentaar van de redactie dat dit onderzoek het eind van de homeopathie zou betekenen, is tendentieus. Deze studie bewijst juist het tegendeel.

Dit artikel is een ingekorte versie van het commentaar van de homeopathische artsen Lex Rutten, Erik Stolper en anderen op een recent door The Lancet gepubliceerde studie naar het effect van homeopathie.