”Christelijke kinderboeken in beweging. Een overzicht (1995-2005)”
Auteur: Marjolein Lolkema en Annemarie Prins
Uitgeverij: Mozaïek, Zoetermeer, 2005
ISBN 90 239 9157 5
Pagina’s: 214
Prijs: € 17,90. Een christen die een kinderboek schreef, hoefde niet op Gouden Griffels te hopen, dat stond jarenlang als een paal boven water. Het nieuwe handboek ”Christelijke kinderboeken in beweging” laat echter zien dat de kwaliteit van christelijke kinderboeken niet langer vanzelfsprekend onderdoet voor die van seculiere kinderboeken.

De ”Encyclopedie van de jeugdliteratuur” die vorig jaar verscheen, trok onmiddellijk de aandacht van Marjolein Lolkema en Annemarie Prins. Zij volgden juist een cursus ”Oordelen over kinder- en jeugdliteratuur” toen het boek uitkwam. Ze bestudeerden het enthousiast en waren onder de indruk van de hoeveelheid informatie die het bood. Totdat ze op zoek gingen naar hedendaagse christenauteurs als Ben Slingenberg, Guurtje Leguyt, Janne IJmker en Marianne Witvliet. Geen van hen bleek te worden genoemd. Informatie over de prijzen Het Hoogste Woord en de EigenWijsPrijs troffen ze evenmin aan.

Lolkema -bibliothecaris- en Prins -lid van de Werkgroep Christelijke Kinderboeken- besloten verontwaardigd dat hier een antwoord op moest komen. Dat antwoord is er nu in de vorm van de uitgave ”Christelijke kinderboeken in beweging. Een overzicht (1995-2005)”. Een heerlijk boek voor wie van jeugdliteratuur houdt en bovendien -zoals de achterflap meldt- een „onmisbaar naslagwerk voor scholen, bibliotheken, ouders, opvoeders, schrijvers en andere geïnteresseerden.”

Kloof
Het eerste hoofdstuk is meteen een interessante binnenkomer. Hoe zit het nu eigenlijk met de kloof tussen seculiere en christelijke jeugdboeken, zo luidt de insteek. De auteurs laten zien dat de ’christelijke’ en de ’seculiere’ prijzen totaal verschillende werelden zijn. Op een bekroning voor Sylvia Vanden Heede na zijn de griffels en penselen altijd naar niet-christelijke auteurs gegaan. Andersom won een niet-christelijk boek nooit Het Hoogste Woord of de EigenWijsPrijs, maar dat is inherent aan de doelstelling van de Werkgroep Christelijke Kinderboeken, die deze prijzen uitreikt.

Daarnaast blijkt dat christelijke bladen wel aandacht besteden aan seculaire literatuur, maar dat dit omgekeerd nauwelijks het geval is: „In 2003 werden in de Volkskrant en in het Reformatorisch Dagblad respectievelijk 58 en 103 boeken besproken. Hiervan besteedde de Volkskrant honderd procent aandacht aan seculiere boeken. Het Reformatorisch Dagblad plaatste naast 63 recensies van seculiere boeken 45 recensies van christelijke boeken.” Kortom: de kloof bestaat.

En dan is het natuurlijk de vraag of die kloof -inhoudelijk- bestaansrecht heeft. Lonneke Jans legde vier christelijke boeken naast vier vergelijkbare niet-christelijke boeken en wijdde daar een buitengewoon boeiend hoofdstuk aan. Haar conclusie: de kwaliteit van de christelijke boeken doet beslist niet onder voor die van de niet-christelijke.

Dat de christenauteurs desondanks nog geen griffels en penselen in de wachten gesleept hebben, zou dus wel eens louter aan het verleden kunnen liggen. Tot voor kort hadden artisticiteit en schoonheid het immers toch wat moeilijk in christelijke kring. Els de Jong-van Gurp wijst hierop in haar historisch overzicht van de afgelopen tien jaar. Ze laat zien hoe christelijke schrijvers mede dankzij de werkgroep werden gestimuleerd meer kwaliteit te leveren.

Begeleiding
Lolkema en Prins maken dit vervolgens concreet door de winnende boeken en hun ontvangst onder de loep te nemen. Nelleke Scherpbier schrijft over het belang van de illustraties en signaleert ook op dat gebied vooruitgang. Het feit dat vorig jaar voor het eerst een christelijk prentenboek in de prijzen viel, onderstreept dit. Jaap Kramer krijgt ook een klein hoofdstuk. Lange tijd was hij dé illustrator van christelijke kinderboeken. Het lijkt me dat zijn rol juist in de afgelopen tien jaar wel iets kleiner is geworden en dat de winnende boeken over het algemeen niet door hem geïllustreerd waren, maar dat bleef buiten het bestek van dit hoofdstuk.

Het belang van een goede redacteur wordt terecht benadrukt. Niet alle auteurs zitten op begeleiding te wachten. „Is deze angst gerechtvaardigd?” zo vragen Lolkema en Prins zich af. „Als een redacteur niet nodig is, hoe komt het dan dat alleen uitgeverijen met redacteuren Hoogste Woord-winnaars leveren? En hoe komt het dat boeken van uitgeverijen zonder coachende redacteur het soms wel goed doen bij EigenWijsPrijs-kinderen (…)” Diverse winnende auteurs vertellen hoe zij het zonder redacteur minder ver gebracht zouden hebben.

Het is helder: auteurs, uitgevers en illustrators in de christelijke boekenwereld zorgen samen voor een beter product dan tot voor kort het geval was. Beppie de Rooij, redacteur bij Mozaïek, beweert in dit handboek zelfs dat christelijke auteurs vanaf nu best eens een poging kunnen wagen en een boek naar de jury van de Gouden Griffel sturen. „Niet dat ze meteen in de prijzen zullen vallen, maar dan komt de Griffeljury erachter dat er ook elders in de boekenbranche mooie boeken gemaakt worden.”

Cruciaal bij al dit optimisme is natuurlijk de vraag wat er precies onder een christelijk kinderboek verstaan wordt. De samenstellers van dit boek „gaan geen schoolstrijden en kerkscheuringen uitleggen”, maar geven wel beknopt de kleuren aan van de diverse stromingen die er zijn. Vervolgens laten ze tal van auteurs deze zin afmaken: „Een christelijk kinderboek is een christelijk kinderboek als…” Er zijn geen twee reacties hetzelfde. Voor de een is het voldoende als de schrijver van een boek christen is; een ander denkt dat een christelijk boek een kind wel „op het spoor van God” dient te zetten.

Lolkema en Prins noemen uiteindelijk vier criteria die naar hun mening vaak naar voren komen in de reactie van de auteurs die zij benaderden: Voor een christelijk boek geldt:

• „Het bestaan van God wordt erkend en niet ontkend. In het verhaal is plaats voor het geloof.”

• „De sfeer in het boek is positief; de christelijke levensbeschouwing geeft de verhalen kleur en laat warmte, begrip en hoop doorklinken.”

• „Het geloof is niet per se nadrukkelijk aanwezig, maar is op een natuurlijke manier verweven in het verhaal.”

• „Het taalgebruik in het boek is niet aanstootgevend.”

Daarmee is het laatste woord over kinderboeken en hun boodschap (of niet…) nog niet gezegd. Het is duidelijk dat de twee samenstellers niet pretenderen een strakke definitie te presenteren. Ze geven echter wel inzicht in de heersende opvattingen en bieden zo stof tot nadenken en verder praten. Ook dat maakt dit nieuwe handboek waardevol.

Van de Hulst
Het tweede deel van ”Christelijke kinderboeken in beweging” bevat overzichtelijke lijsten van prijswinnaars en hun werk, van genomineerden, de jury en illustrators, plus een uitvoerige bibliografie van christelijke auteurs. De uitgave is in bewonderenswaardig korte tijd totstandgekomen. Soms merk je dat aan de schrijfstijl. Bijvoorbeeld als er over Van de Hulst wordt gezegd dat hij de weg heeft „gebakend” voor een kinderboek dat kindgericht is.

Ook wordt er soms veel voorkennis van de lezer verondersteld. „Biblion werkt ieder jaar mee aan het versneld recenseren van de kinderboeken die aangemeld zijn voor de EigenWijsPrijs, zodat deze boeken op tijd in de bibliotheken kunnen liggen”, maar wat Biblion is, wordt niet uitgelegd. Philip Knops wordt geciteerd, maar zonder informatie over wie hij is of wat hij doet, waardoor zijn uitspraken enigszins in de lucht lijken te hangen. Hier en daar stuit je op herhalingen of andere onzorgvuldigheden. Zo heet ”Gek van guppies” in dit boek soms ”Gek op guppies”.

Over het algemeen leest de nieuwe uitgave echter als een trein. Ouders van lezende kinderen en boekenliefhebbers zullen ervan genieten en op terug kunnen vallen. Voor het eerst staan alle ontwikkelingen en alle titels uit de christelijke kinderboekenwereld van het afgelopen ’bewogen’ decennium op een rij. Dat is een applaus waard.