Een rookwalm omhult de kast van Hilko Booij (27) in de buurtschap Tempel bij Reeuwijk. Voorzichtig opent de imker het deksel en haalt een raat eruit. Met een luciferstokje prikt de in imkerpak gestoken Booij een celletje open en wipt er een witte larf uit. „Springlevend, gelukkig.”

Bij een bevriende imker in het even verderop gelegen Reeuwijk-Brug was de uitslag van een soortgelijke controle twee maanden geleden heel wat minder mooi. De dekseltjes van de raten waren ingedeukt en de larven eronder verrot. Alles wees op de aanwezigheid van de Amerikaanse vuilbroedbacterie.

De zeer besmettelijke bacterie kan jarenlang in een gezond bijenvolk sluimeren. Als het volk even verzwakt, slaat het toe. Twee jaar geleden brak de ziekte in Gouda uit, dit jaar begon het allemaal in Reeuwijk. Mannetjesbijen kunnen de bacterie meenemen naar andere bijenkasten. Vervolgens besmetten zij werkbijen, die het weer overbrengen op de larven tijdens het voeden. De bacterie eet de larve als het ware van binnenuit op.

Om verspreiding van de ziekte zo veel mogelijk tegen te gaan stelde het ministerie van Landbouw en Visserij rond de geconstateerde gevallen een vervoersverbod in. In een straal van 3 kilometer rond de ’besmette’ dorpen mogen er geen bijen vervoerd worden.

Deze maatregel is niet alleen een probleem voor de vijftien imkers in de regio, ook kwekers hebben er last van. Zij gebruiken de bijen voor de bestuiving van hun planten. De bijen van Booij doen dat bij kweker Van Buren die ilex, een bessenstruik, verbouwt. Vanwege het vervoersverbod ging dat echter niet door. Pas aan het einde van de bloeiperiode kreeg Booij van het ministerie toestemming om twee kasten naar de kwekerij te brengen.

Volgens Van Buren was het toen eigenlijk al te laat. „De bijen moesten in drie dagen alles bestuiven. Nu doet de wind ook wel wat, maar voor de echte volle takken heb je de bijen nodig. Hoe beter de bestuiving, hoe meer ilexbesjes er aan een tak zitten. En hoe meer besjes, hoe meer de tak oplevert op de veiling. Ik lijd dus financiële schade door dit hele gedoe en daar krijg ik geen vergoeding voor.”

Toch is het vervoersverbod wel noodzakelijk, vindt J. Doornweerd, lid van bijengezondheidsdienst van de Algemene Nederlandse Imkersvereniging. „Daardoor is de schade tot nu toe beperkt gebleven. Het besmettingsgevaar neemt nu verder af, omdat het bijenseizoen voorbij is. Imkers verplaatsen steeds minder volken en maken zich op voor het winterseizoen.”

De Amerikaanse vuilbroed is een meldingsplichtige ziekte. Imkers die vermoeden dat de bacterie in hun kasten zit, moeten dat melden bij de Voedsel en Waren Autoriteit (VWA), onderdeel van het ministerie van Landbouw en Visserij. Controleurs komen dan monsters nemen. Na een week is de uitslag bekend.

Als de ziekte aanwezig is, moeten de besmette kasten geruimd worden. De bacterie sterft pas bij een temperatuur van meer dan 1200 graden. Daarom brengt de VWA nadat de bijen vergast zijn, de kasten naar de hoogovens van IJmuiden om te worden verbrand.

Booij is kritisch over de VWA. Volgens hem is er in het beginstadium te weinig doortastend opgetreden. „De geruimde volken in Reeuwijk en Boskoop zijn allemaal van een en dezelfde persoon. Toen de vuilbroed in Reeuwijk bewezen was, zijn ook de kasten in Boskoop en Waddinxveen onderzocht. Daar werden sporen van de bacterie aangetoond. Toch werden die kasten niet geruimd, terwijl de imker daar sterk op aandrong. Nu zijn we twee maanden verder en blijken ook de kasten in Boskoop besmet te zijn. Al die tijd heeft de bacterie zich kunnen verspreiden.”

Gisteren bleek dat er in de Waddinxveense kasten geen vuilbroed heerst, maar een andere ziekte.

Woordvoerder Herberigs van de VWA bevestigt het verhaal van Booij. „We ruimen alleen als het klinisch bewezen is dat de Amerikaanse vuilbroed aanwezig is. Er zijn zo veel kasten die sporen van de bacterie bevatten, maar waarvan de bijen het gewoon overleven. Het enkele feit dat een bijenkast sporen bevat is voor ons nog geen reden om te ruimen.”