„Liegen maakt leven mogelijk”
Vrijwel alle vormen van menselijke communicatie zijn gebaseerd op leugen en bedrog. Alleen liegen maakt het maatschappelijk verkeer mogelijk tussen ouders en kinderen, tussen geliefden, tussen werkgevers en werknemers, verkopers en klanten, politici en kiezers.
Dat zei prof. dr. C. J. Hamelink, hoogleraar media, religie en cultuur aan de faculteit der godgeleerdheid van de Vrije Universiteit in Amsterdam, vrijdagmiddag in zijn oratie. „Voortdurend de waarheid spreken zou desastreus zijn. Met ”waarheid en niets dan de waarheid” ontwrichten we het maatschappelijk en persoonlijk leven.”
Toch ziet de communicatiewetenschapper, die eveneens als hoogleraar is verbonden aan de Universiteit van Amsterdam en de City University van Londen, in alle godsdienstige en morele stelsels de „oeroude norm” terug dat we de waarheid moeten spreken. Ook van de media en de politiek verlangen we de waarheid, aldus Hamelink. „Hiermee ontstaat een onvermijdelijke paradox: leugenaars willen dat anderen niet liegen. Een onredelijk en onrealistisch verlangen.”
Hamelink pleit dan ook voor een realistischere omgang met de waarheid in de samenleving. Zeker nu in de toekomst de leugen steeds meer kans krijgt als gevolg van de opkomst van de informatietechnologie. „De ontwikkeling van ict leidt tot steeds meer vormen van communicatie waarin de deelnemers onzichtbaar en anoniem zijn. Dit vergroot de mogelijkheid tot bedrog op ongekende wijze.”
De hoogleraar vraagt zich af of het zin heeft vast te houden aan de norm dat de media de waarheid moeten spreken. Het is volgens hem nuttiger om in de beroepscodes van de media op te nemen dat journalisten proberen de werkelijkheid, zoals zij die ervaren hebben, zo volledig en zorgvuldig mogelijk onder woorden te brengen. Dat zou meer realiteitszin tonen dan de gebruikelijke belofte de waarheid te spreken, aldus Hamelink.