Het debat heeft plaats in de Onze-Lieve-Vrouwekapel aan het Oosterpark te Amsterdam, op luttele meters afstand van de plaats waar Mohammed B. zijn laatste schoten loste voordat hij gearresteerd werd.

De bijeenkomst is georganiseerd naar aanleiding van een boek van Vaticaan-journalist Ewout Kieckens (1966), in Vlaardingen geboren en nu woonachtig in Rome. Hij schreef ”Benedictus XVI en de toekomst van de Rooms-Katholieke Kerk. De eerste 100 dagen van Benedictus XVI” (uitg. Spectrum, Utrecht). Daarin analyseert hij de ontwikkelingen in de RK-Kerk in de laatste jaren van het pontificaat van paus Johannes Paulus II en onderzoekt hij de mogelijkheden van de nieuwe paus om daar een eigen vervolg aan te geven.

Deelnemers aan het debat zijn Kieckens, de publicist-priester Antoine Bodar en Ton van Schaik, kerkhistoricus en publicist. Gerard Klaassen van RKK/ KRO is discussieleider.

Onbevooroordeeld
Kieckens biedt het eerste exemplaar van zijn boek aan Bodar. Zij kennen elkaar al negen jaar uit Rome, waar beiden nu wonen. „Het is de eerste keer dat ik je nu in Nederland zie”, zegt de auteur.

Bodar reageert vervolgens op het boek. Hij vindt Kieckens’ publicatie een vlot geschreven boek, verwoord in „de taal van de straat.” Hij schrijft als buitenstaander en dat heeft als voordeel dat het boek onbevooroordeeld overkomt.

Hij heeft wel vragen over enkele beweringen uit het boek, zoals de uitspraak dat de RK-Kerk „doorgeefluik van de genade” is, of de gedachte dat rooms-katholieken de zaligheid zouden verdienen door hun goede werken. Ook zouden „rooms-katholieken steeds meer geloven in de genade.” Tot discussie leiden deze statements tijdens de bijeenkomst niet meer.

Gratia
De doorgaans kritische rooms- katholiek Van Schaik is erg positief over de keuze van de nieuwe paus. „Hij is vriendelijk en zegt „gratia” als hij iets ontvangt. Dat zijn misschien slechts kleine dingen, maar is toch veelzeggend. De paus zoekt God, heeft hem niet in de zak, zoals ik bij Wojtyla wel eens dacht. Werkelijk, de nieuwe paus is een verademing.”

Hij bestrijdt de gedachte van Ratzinger als de gedoodverfde ”Pantzer Kardinal” of grootinquisiteur, omdat hij lange tijd hoofd was van de Congregatie voor de Geloofsleer, die de leer van de RK-Kerk ’bewaakt’. Volgens Van Schaik heeft Ratzinger in de tijd van Wojtyla juist gezorgd voor een „vermildering” van de rooms-orthodoxe lijn. „Benedictus XVI is slecht nieuws voor een organisatie zoals de Vrouwe van alle Volkeren in Amsterdam. Daar moet hij niets hebben. Met het dogma van Maria als medeverlosseres kun je bij hem niet aankomen. Ratzinger is niet de integralist zoals de populaire pers hem afschildert.”

Priestercelibaat
Het is een publiek geheim dat Ratzinger voor Bodar de favoriete paus was. „Echt een tussenpaus” is die 78-jarige Benedictus, zegt hij, „want de mens is nu eenmaal sterfelijk.” Hij geeft hem nog zo’n zeven jaar. Bodar vindt het goed om met deze paus een rustpauze te hebben na de drukke periode van Wojtyla, met al zijn reizen en heiligverklaringen. „Benedictus is een rustige, haast verlegen paus. Dat is goed voor de kerk.”

De priester-publicist ziet zelfs een voorzichtige opening naar de opheffing van het priestercelibaat. „Ik denk dat de Orthodoxe Kerk en de RK-Kerk steeds dichter bij elkaar komen nu Wojtyla weg is. Als wij één kerk worden en eucharistie en ambt op dezelfde wijze belijden, zou dat zijn gevolgen kunnen hebben voor het celibaat. Priesters zijn in de Russisch-Orthodoxe Kerk gewoon getrouwd.”

Latijns-Amerika
Ook Kieckens is niet negatief over de nieuwe paus, zegt hij, zelfs „redelijk positief.” Hij verwacht geen fundamentele veranderingen op ethisch terrein („dat kan ook niet”). Wel ziet hij meer openheid in de verhouding van Rome tot de Russisch-orthodoxen. „De paus en de Russisch-orthodoxe patriarch, Alexis II, kunnen goed door één deur. Dat geeft verwachting voor de toekomst.”

Ratzinger is de echte tussenpaus, zegt ook Van Schaik. De volgende keer wordt het een gewone paus, en wel iemand uit Latijns-Amerika. „Dat had nu al het geval moeten zijn.”

Hoe weet hij zo stellig dat de nieuwe paus uit dat werelddeel komt? vraagt iemand. „De wens is de vader van de gedachte”, zo weet hij niet verder uit te brengen. Volgens Kieckens ligt de toekomst van de RK-Kerk echter niet in Latijns-Amerika maar in Azië.

Kamergeleerde
Heeft Benedictus werkelijk charisma, of is hij „een soort van Balkenende van de RK-Kerk”, wil een aanwezige weten. Bodar: „Hij heeft niet die warmte en dat vaderlijke van de vorige paus. Hij is niet de man die zo gemakkelijk naar buiten treedt. Vergeet niet dat hij altijd een kamergeleerde is geweest. Ratzinger is vooral een intellectuele paus. Maar hij is zeer goed in staat het debat aan te gaan met de intellectuelen in Europa.”

Hoe staat het Vaticaan tegenover de islam? De nabijheid van het Oosterpark en de Linnaeusstraat onderstrepen het belang van de problematiek. Volgens Kieckens onderhield de vorige paus slechts een „vrijblijvende” relatie in de dialoog met moslims. Bodar merkt op dat Ratzinger vooral beducht is voor het syncretisme. „De koran kussen, zoals Wojtyla eens deed, zou hij nooit en te nimmer doen. Benedictus heeft duidelijk gezegd dat vanuit de christelijke identiteit van Europa Turkije geen lid kan worden van de Europese Unie.”

Prosecco
Na afloop is er borrel met prosecco (Italiaanse ’champagne’). De koele dronk doet weldadig aan in de warmte. Bodar heft het glas richting de journalisten. „Ik heb me laten vertellen dat er weinig alcohol in zit.” Hij heeft gelijk.