PARIJS - Parijs is deze week opnieuw even de hoofdstad van de Verlichting. Diverse internationale humanistische verenigingen zoeken elkaar op om hun gelijkgezinden op het Humanistisch Wereldcongres te versterken in het secularisme. Dennis Peacocke: „Het enige waar deze atheïsten op uit zijn, is macht.”plattekst rafelen (u20,1,0(De humanisten hebben elkaars steun ook wel nodig, want het gedachtegoed van verlichte filosofen als Voltaire en Diderot verliest zijn invloed. Het congresthema ”Scheiding van staat en godsdienst” is dit jaar gekozen aan de hand van het honderdjarig bestaan van de Franse wet op de scheiding van kerk en staat uit 1905, die de laatste jaren nieuwe actualiteit kreeg door het Franse verbod op het dragen van hoofddoekjes voor islamitische scholieren op scholen.

Toen deze roemruchte ”laïcité” in 1905 in het wetboek kwam, plaatste dit Frankrijk naast de Verenigde Staten. De Amerikanen kennen al sinds 1791 een scheiding van kerk en staat, vervat in het eerste amendement op de grondwet.

De laatste jaren dreigen de VS echter hun beginselen te verlaten en te „verschuiven naar een theocratie”, waarschuwde voorzitter Roy Brown van de Internationale Humanistische en Ethische Unie (IHEU) eind vorige week in een gesprek met het persbureau Reuters. Genoeg reden tot zorg voor de secularisten dus.

Maar het is niet alleen Amerika waar het volgens de congresgangers fout gaat. De afgelopen decennia zien de humanisten wereldwijd een steeds grotere invloed van godsdienst in het publieke leven, variërend van India en Rusland tot Groot-Brittannië. De IHEU, die een parapluorganisatie is van humanisten uit 35 landen, heeft ook bij hoofdredacties van kranten geprotesteerd tegen de „mediagekte” rond de dood van paus Johannes Paulus II.

„Wat er ook gebeurt, wij verwachten dat humanisten wereldwijd kracht putten uit de wetenschap dat er vele miljoenen van ons verenigd zijn in de strijd rond het verdedigen van het rationalisme en het seculiere ideaal”, zei de IHEU-directeur tegen Reuters.

De humanisten voelen zich bedreigd, zo geeft Roger Lepeix vanaf de congresvloer toe. Hij is voormalig voorzitter van het genootschap van de Franse vrijdenkersorganisatie La Libre Pensée en momenteel bestuurslid van de IHEU. „Het belangrijkste probleem is dat de gewetensvrijheid onder druk staat. Dat is de hoogste vrijheid, maar er woeden verschillende gevechten over. Er zijn maar enkele landen die de wettelijke scheiding van kerk en staat kennen, met de Verenigde Staten en Frankrijk voorop. Maar het is een permanente strijd om die scheiding vast te houden.”

In Amerika krijgt op dit moment de christelijk-rechtse beweging veel te veel ruimte, aldus Lepeix. „Het is een kleine minderheid die de president de kans geeft een fundamentalistische agenda uit te voeren. Dat is niet democratisch. En ook niet volgens de scheiding van kerk en staat uit de Amerikaanse grondwet.”

Lepeix ziet weinig verschil tussen een formele scheiding van kerk en staat -waarin beide instellingen onafhankelijk van elkaar besluiten kunnen nemen- en een scheiding van geloof en politiek, waarbij politici zich niet meer op (religieuze) waarden mogen beroepen. „Dat is ongeveer hetzelfde. Het centrale punt is dat religie een privé-zaak is. Het mag niet zo zijn dat je voorrechten geniet als je tot een bepaalde religieuze groep behoort”, aldus Lepeix.

Zodra politici zijn gekozen, moeten ze daarom hun inspiratie thuislaten, meent de Franse humanist. „Zij zitten er niet om hun persoonlijke doelen te bereiken, maar om te doen wat de burgers willen. Een minister mag net zo vaak naar de kerk gaan als hij wil, als het geloof maar geen invloed heeft op zijn publieke beleid.”

Lepeix vindt dat kerken vaak veel te veel invloed op de politiek hebben. „Kerken hebben bepaalde manieren om zaken bij mensen geaccepteerd te krijgen. Denk bijvoorbeeld aan de strenge antiterreurwetten die de vrijheid van de burger beperken. De regeringen handelen daarmee in strijd tegen de bevolking. Maar de kerken helpen erbij dat aanvaard te krijgen.”

De secularisten in Parijs vechten niet voor een nieuw geloof van neutraliteit, benadrukt Lepeix. „Wij geloven nergens in, dus ook niet in neutraliteit. De neutrale staat gaat ons ook niet ver genoeg. Die geeft iedereen van alle geloofsrichtingen hetzelfde. Maar vanuit de scheiding tussen geloof en politiek geven wij niemand iets.”

Lepeix ontkent dat het humanistische ideaal het communistische model nadert, dat ook alle godsdienst uit de publieke sfeer wilde wegdrukken. „Wij zijn gewoon tegen elke officiële filosofie. De meeste van ons zijn atheïst, maar we staan geen atheïstische staat voor. We zijn voor een scheiding.”

Waar een strikt opgelegde scheiding toe kan leiden, heeft Dennis T. Peacocke met eigen ogen gezien. Peacocke is voorzitter van Strategic Christian Services, een Amerikaanse christelijke organisatie in Californië die „wereldwijd de komst van Gods koninkrijk door sociale en persoonlijke transformatie wil bevorderen.” Hij heeft diverse publicaties over de scheiding van kerk en staat op zijn naam staan. „Ik ben destijds achter het IJzeren Gordijn geweest. Daar heb ik ervaren hoe een totaal niet-religieuze samenleving eruitziet. Er is maar één woord dat de droevige ogen van de burgers, hun kleurloze kleding en gebouwen kan beschrijven: wanhoop. En nu willen humanisten en atheïsten de zegeningen van een seculiere maatschappij aan de wereld opleggen?”

Het enige waar deze atheïsten op uit zijn, is macht, stelt Peacocke. „Christenen vormen een bedreiging voor hun valse bedoelingen. Het seculier humanisme degradeert mensen tot objecten, of het nu gaat om slachtoffers van abortus, seksuele exploitatie of hongersnood. Kijk maar naar de situatie in bijvoorbeeld Noord-Korea. Wat zij het meest haten in christenen is dat zij hun onmenselijke uitbuiting aan de kaak stellen. Daarom is deze conferentie in Parijs in mijn ogen de zoveelste poging om christenen te isoleren, in een getto te stoppen.”

Dennis Peacocke ontkent overigens dat de Verenigde Staten zo’n strikte scheiding van kerk en staat hebben als de seculiere humanisten wel beweren. „De term komt in onze grondwet helemaal niet voor. Het Eerste Amendement zegt simpelweg dat de volksvertegenwoordiging geen wetten mag maken die een staatsgodsdienst invoeren en mag ook geen religie verbieden. Alle staten, met uitzondering van Rhode Island, waren openlijk christelijk en hadden bijvoorbeeld door de staat gefinancierde christelijke scholen.”

„Het was president Thomas Jefferson die voor het eerst de term scheiding van kerk en staat gebruikte”, vervolgt de Amerikaanse politicoloog. „Hij deed dat in een brief aan een aantal baptistische voorgangers. De bedoeling van dat schrijven was juist de kerk gerust te stellen dat de staat zich niet met haar zou bemoeien.

Er was geen sprake van dat de staat tegen de kerk zou moeten worden beschermd. Dat is wat de huidige seculiere humanisten de wereld graag willen doen geloven. Zij hebben deze kwestie totaal op zijn kop gezet. Ik noem dat het toppunt van historisch revisionisme: het verdraaien van feiten en de geschiedenis zodanig interpreteren dat je eigen doelen het best worden gediend.”