”Het verschil gemaakt” luidt de titel van de evaluatie van de afgelopen vijf jaar van de gelijkebehandelingswetgeving en de werkzaamheden van de commissie. Castermans overhandigde het evaluatierapport dinsdag in Den Haag aan minister Pechtold van Bestuurlijke Vernieuwing. „Wie met de wet werkt, kan er goed mee uit de voeten. We hebben de laatste jaren veel meegemaakt: de terroristische aanslagen in Amerika en in eigen land de moorden op Fortuyn en Van Gogh. Ondanks de veranderende samenleving en de discussie over de positie van de islam, hebben we goed kunnen werken met de Algemene wet gelijke behandeling.”

De tevredenheid overheerst?
„Driekwart van onze oordelen wordt nagevolgd. De AWGB biedt bescherming, maar heeft ook een duidelijke afbakening. Stagiaires die vanwege hun principes anderen niet wilden inenten, moesten toch in de gelegenheid worden gesteld hun stage af te ronden. De commissie gaf de gewetensbezwaarde trouwambtenaar uit Leeuwarden, mevrouw Eringa, gelijk. Aan de andere kant kwamen mensen ook met de grenzen van de wet in aanraking. Zo mocht de protetants-christelijke scholengemeenschap De Goudse Waarden uit Gouda een moslima niet weigeren als roostermaker aan te nemen.”

Nog negatieve ervaringen?
„Mensen maken nog steeds onterecht onderscheid. Veel vrouwen ontvangen een lagere beloning dan mannen voor hetzelfde werk. Uit onderzoek blijkt dat zo’n 2 miljoen mensen discriminatie ervaren. Daar moeten we niet dramatisch over doen, want dat blijft subjectief. Slechts een fractie daarvan klaagt bij de commissie. Dat komt ook omdat er heel wat zaken buiten de reikwijdte van de AWGB vallen, ook al zijn dat kwalijke zaken: homo’s die op straat negatief worden bejegend en vrouwen die thuis worden belet hun vleugels uit te slaan.”

Er blijft werk aan de winkel?
„Het is noodzakelijk dat de CGB en de overheid nog meer aandacht besteden aan voorlichting en publiciteit over de AWGB en het werk van de commissie. We willen ook een duidelijke regeling wanneer we overheidshandelen mogen toetsen aan de gelijkebehandelingswetgeving. Ook willen we in sommige gevallen dwingender kunnen optreden en is het wenselijk te onderzoeken of de (samen)leefvorm als discriminatiegrond kan worden opgenomen in de AWGB. Daarnaast dienen we kritisch te kijken naar de verenigingsvrijheid.”

Al in 1993 vroegen de christelijke partijen zich hardop af of bepaalde vrijheden van blijvende aard zouden zijn.
„We hebben respect voor de verworven vrijheden. Dat blijkt ook uit ons oordeel in 2001 over de SGP. Toen hebben we niet geoordeeld over haar beslissing vrouwen uit te sluiten als partijlid, omdat we menen dat de kwestie niet onder de reikwijdte van de wet valt. Dat heeft ons veel kritiek opgeleverd. Er zijn internationale uitspraken en verdragen waaruit we kunnen afleiden dat discriminatie op grond van geslacht belangrijker kan zijn dan andere vrijheden. Daarom willen we dat de politiek zich nu uitspreekt over de mogelijkheid verenigingen te binden aan de gelijkebehandelingswetgeving. Oók als het gaat om interne verenigingsaangelegenheden. Denk bijvoorbeeld aan statuten.”

Als een politieke meerderheid voor aanpassing van de wet is, betekent dat bij een nieuwe uitspraak van de CGB een veroordeling van het SGP-standpunt over vrouwelijke leden?
„U loopt daarop vooruit, maar dat ligt inderdaad in de lijn der verwachting. Moet je je altijd kunnen verschuilen achter bijvoorbeeld de vrijheid van vereniging of godsdienst? Natuurlijk moeten mensen in hun privé-sfeer kunnen bepalen met wie zij een wandelclubje vormen, maar er zijn nogal wat verenigingen met een vrij open en zakelijk karakter. Mag een watersportvereniging buitenlandse leden weigeren? Dat is nogal wat. Uiteraard zal het SGP-oordeel in de schijnwerpers komen te staan van de civiele rechter. In hoeverre dwingen internationale verdragen ons de gelijke behandeling van vrouwen boven de vrijheid van vereniging te stellen? De buitenwacht neemt het niet dat vrouwen geen zelfstandige positie krijgen. Bovendien zie je dat in de partij zelf ook een flink debat wordt gevoerd. Persoonlijk denk ik dat het vrouwenstandpunt het geen tien jaar meer houdt. Laat de SGP op tijd de vruchten plukken van het interne debat.”

U kunt daar dan niet op wachten?
„ Het is mooi om in bepaalde situaties de kool en de geit te sparen ten behoeve van een vreedzame samenleving. Maar als Commissie Gelijke Behandeling moet je je verantwoordelijkheden nemen en ook de vrijheid van vereniging aan de orde durven stellen.”

Voetbalclubs als Ajax en Feijenoord moeten straks ook vrouwen in hun eerste elftallen opstellen?
„In de sport mag meespelen dat vrouwen andere sportieve prestaties leveren dan mannen. Ook is van belang dat internationale sportorganisaties bijzondere regels kennen. Maar op lagere niveaus speelt de vraag al.”

Het non-discriminatiebeginsel is het einde van alle tegenspraak?
„Mensen weigeren vanwege hun herkomst of geslacht is op voorhand verdacht en verdient bestrijding. Maar in ingewikkelde zaken moet er altijd een belangenafweging mogelijk blijven. Als er moeilijk uit te sluiten risico’s verbonden zijn aan het accepteren van homoseksuele mannen als bloeddonor, kan ik me goed voorstellen dat deze mannen worden uitgesloten van deelname.”

Met de voorgestelde aanpassing van de wet vervalt de ontsnappingsroute van oud-minister Hirsch Ballin waarbij bijvoorbeeld van christelijke gezinscampings bijzondere verenigingen worden gemaakt, waardoor ze buiten de AWGB vallen.
„We hebben als commissie echt niet de behoefte verenigingen op christelijke grondslag de maat te nemen. Instellingen met een eigen identiteit mogen bijvoorbeeld in hun personeelsbeleid daar rekening mee blijven houden.”

Maar een niet-belijdende moslima als roostermaker op een christelijke school moet kunnen?
„Het blijft de vraag of bepaalde functie-eisen noodzakelijk zijn en of een instelling een consistent beleid voert. Er zal veel van het verhaal van een willekeurige instelling afhangen.”

Een onkerkelijke tuinman of receptioniste bij het Reformatorisch Dagblad moet mogelijk zijn?
„Een receptioniste kun je nog zien als een vooruitgeschoven post. Bij een tuinman ligt dat subtieler. Het is niet op voorhand te zeggen dat een reformatorische identiteit noodzakelijk is als functie-eis. Of de tuin moet een bepaalde symboolfunctie hebben en als verbeelding van de schepping dienen.”

De in 1993 uitgesproken zorgen van de gereformeerde gezindte lijken dan toch te worden bewaarheid.
„Ik kan me voorstellen dat mensen de AWGB als beklemmend ervaren en graag een eigen besloten terrein willen hebben. Aan de andere kant: Kijk naar onze uitspraken. Dan kan er toch ook sprake van opluchting zijn? De gereformeerde gezindte moet niet alles willen beïnvloeden. Samenleven blijft een kwestie van geven en nemen.”

De kerken blijven buiten de reikwijdte van de AWGB. Jammer?
Na een lange stilte: „Persoonlijk vind ik het onbegrijpelijk dat vrouwen geen pastoor, priester of paus mogen worden. Maar als commissie nemen we welbewust onze grenzen in acht. De wetgever heeft er uitdrukkelijk voor gekozen rechtsverhoudingen binnen kerkelijke instellingen ongemoeid te laten. Dat moeten wij respecteren. U zult wat dat betreft bij mij geen uitbreidingsdrift aantreffen. Deze uitspraak zal me wel een kritisch artikel in het feministische maandblad Opzij opleveren. Dat vindt onze opstelling veel te behoudend.”