„Vier op de vijf gevluchte Noord-Koreanen lijden in Zuid-Korea aan hoge bloeddruk die te wijten is aan claustrofobie en angst opgedaan tijdens hun vlucht”, zegt Choi Seung Cheol, die in Noord-Korea werkte als arts. „We moesten allemaal lange tijd in kleine ruimtes leven: in tenten, ambassades, opvangcentra. Je weet dat je vrij bent, en toch ben je dat, nadat je de Noord-Koreaanse grens bent overgestoken, nog lang niet.”

Het leven in Zuid-Korea is geen pretje voor de vluchtelingen. Bijna negen op de tien Noord-Koreanen die in Zuid-Korea wonen, zijn werkloos. Ze beschikken vaak niet over de vaardigheden en opleiding om te slagen in de harde Zuid-Koreaanse maatschappij. Anderen, zoals Choi, met zijn diploma geneeskunde op zak, moeten hun opleiding opnieuw volgen. Van de tachtig Noord-Koreaanse artsen die in het zuiden wonen, kregen er slechts vijf intussen toestemming om hun beroep uit te oefenen.

En dan zijn er nog de trauma’s. Het onvermogen om te gaan met de emotionele schade en het schuldgevoel dat zovele anderen het niet haalden. Het blijkt moeilijk om de herinneringen aan honger -in Noord-Korea heerst sinds begin jaren negentig hongersnood- en wanhoop van zich af te zetten. Volgens Gilduin Blanchard van Artsen zonder Grenzen in Seoul bemoeilijkt dat de integratie nog eens extra. „Allemaal hebben ze psychosomatische klachten, zoals hoofdpijn, rugpijn en pijn in de borststreek”, zegt hij. „Mannen grijpen naar de fles, vrouwen zetten vaak maandenlang geen voet op straat. Ze zijn te bang. Het aantal zelfmoordpogingen is erg hoog.”

De vluchtroute naar Zuid-Korea verloopt bijna altijd via China. In de winter vluchten Noord-Koreanen de bevroren rivier de Tumen over richting China. Via die omweg proberen ze Zuid-Korea te bereiken. De problemen beginnen in China, want daar zijn ze illegaal. „Sinds begin 2005 onderscheppen en repatriëren de Chinezen wekelijks zo’n 400 tot 500 mensen”, zegt de Amerikaanse christenhulpverlener Tim Peters, die een organisatie leidt die vluchtelingen bijstaat. Slechts een handjevol gelukkigen bereikt Zuid-Korea. Er zijn maar 6500 officieel geregistreerde Noord-Koreanen en de eerste vijf maanden van dit jaar bereikten slechts 431 nieuwelingen Seoul - ongeveer de helft ten opzichte van dezelfde periode vorig jaar.

De afname houdt verband met dalende Chinese repatriëringen, maar ook met de toename van openbare executies in Noord-Korea van mensen die probeerden te ontsnappen, zegt Kim Sanh Hun, een 70-jarige gepensioneerde VN-vertegenwoordiger en mensenrechtenactivist. Eerder dit jaar werden zeldzame videobeelden via China naar Zuid-Korea gesmokkeld, waarop geblinddoekte gevangenen zijn te zien die door het hoofd werden geschoten. De Zuid-Koreaanse autoriteiten verboden de uitzending ervan om de breekbare relaties met Noord-Korea niet te schaden.

„Een ontsnapping is zo’n afschuwelijke onderneming dat vluchtelingen die in Zuid-Korea aankomen zich een overlevende voelen”, zegt Choi. „Mensen hier begrijpen niet wat wij hebben doorgemaakt. Ze beschouwen ons als tweederangsburgers.” In het Noorden geven mensen nog om elkaar, hier viert onverschilligheid hoogtij, vindt hij.

Artsen zonder Grenzen in Seoul biedt de meest getraumatiseerde vluchtelingen nu psychische hulp en werkt daarvoor samen met een Zuid-Koreaanse en een Franse psycholoog. „Sommigen weigeren met onze psychologen te praten omdat ze vrezen dat ze daarmee nog sterker gestigmatiseerd raken”, zegt Blanchard. Maar in andere gevallen is het naar ons gevoel het enige wat deze mensen in leven houdt. Zoals bij die vrouw die haar kinderen had achtergelaten in Noord-Korea en onderweg in China ook haar baby moest afstaan.”