De commissie–Rekenschap, onder voorzitterschap van oud–Kamerlid Schutte, becijferde vorig jaar al dat universiteiten, het middelbaar beroepsonderwijs maar vooral hogescholen ten onrechte voor 58 miljoen aan overheidsgeld hadden opgestreken. Maar dat onderzoek was nog niet volledig. Het laatste staartje leverde nog eens 38 miljoen extra aan geknoei op. Grootste boosdoeners zijn de Hogeschool van Amsterdam (25 miljoen) en Hogeschool Avans (bijna 21 miljoen).

Toch blijft Schutte erbij dat onderwijsland geen fraudeland is, omdat de meeste instellingen weinig tot niets te verwijten valt. De twee grootste boosdoeners en de Hogeschool Zeeland, die in het eerste onderzoek al aan bod kwam, nemen met 57 miljoen het leeuwendeel van het totale bedrag voor hun rekening.

Hogescholen vroegen en kregen geld van het ministerie van Onderwijs voor studenten die aan een buitenlands filiaal studeerden of voor deelnemers aan een opleiding die ze voor een bedrijf op poten zetten. Ook kregen ze geld voor deelopleidingen. Dit is allemaal niet volgens de regels.

Rutte viel de eindafrekening van Schutte zeker niet mee. „Het is een fors bedrag". Hij is van plan zoveel mogelijk terug te vragen. Alleen als zijn minsterie onhandig heeft opgetreden, haalt hij bakzeil. „Dan is het juridisch niet haalbaar". Tot nu zag de staatssecretaris per saldo af van een bedrag van 3 miljoen euro op een bedrag van 32 miljoen, dat Schutte hem adviseerde terug te vorderen. Voor het bedrag van 96 miljoen zou dat neerkomen op 9 miljoen.

Hogeschool Avans in Noord–Brabant en de Hogeschool van Amsterdam (HvA) kondigden aan de claims van Rutte tot het uiterste aan te vechten. Volgens de HvA moesten ze van de overheid de markt op met bedrijfslopleidingen en onderwijs voor buitenlandse studenten. Ze worden daar nu op afgerekend. Schutte kan een schadeclaim tegemoet zien, omdat hij de HvA door het slijk haalt.

Ook de HBO–raad vindt dat vooral hogescholen (die worden aangeslagen voor 82 van de 96 miljoen) de dupe worden van een maatschappelijke vraag naar maatwerk (bedrijfslopleidingen) en internationalisering (onderwijs in het buitenland). Hogescholen moeten volgens voorzitter Terpstra van de HBO–raad opdraaien voor onderwijs dat ze niet gaven, maar waarvoor ze wel geld kregen. „Maar in veel gevallen speelden hogescholen in op maatschappelijke behoeften en daarvoor worden ze nu gestraft".

Voor hogescholen die de rechter erbij halen, is Rutte niet bang. Tot nu toe haalden ze met bezwaarschriften slechts zes ton binnen. Hij verwacht dat het hoger onderwijs zich niet met hand en tand tegen terugvordering verzet. „Ik ga ervan uit dat instellingen niet onnodig de onderste steen boven willen halen. Ik zal er in ieder geval de beste juristen op zetten om te winnen".

De commissie–Schutte vond een paar aanwijzingen voor strafbare feiten, maar adviseert Rutte geen aangifte te doen. Naar verwachting zal een rechter oordelen dat de instellingen al voldoende straf hebben gekregen. Straffen zouden ook niet verder gaan dan een boete van twee ton, wat een schijntje is vergeleken bij de bedragen die Rutte terugvraagt.

Schutte had ook nog pijlen op zijn boog voor de staatssecretaris. Binnen het departement weet de ene ambtenaar vaak niet wat de andere doet. Creatieve hogescholen werd het zo wel erg gemakkelijk gemaakt extra geld binnen te slepen. Rutte verzekerde dat hij zijn zaakjes beter voor elkaar heeft. Wat daar nog bij komt: hij nieuwe stelsel van financiering van het hoger onderwijs is een stuk minder fraudegevoelig, verwacht Rutte.

De Tweede Kamer steunde Rutte in zijn beleid van terugvordering en blijft daar nu ook bij. CDA–Kamerlid Joldersma wil wel nogmaals de verzekering van Rutte dat studenten en docenten niet de dupe worden van grote claims, zoals bij de Hogeschool van Amsterdam. De staatssecretaris heeft al gezegd grote sommem in termijnen te gaan terugvragen.

VVD’er Visser is niet zo geschrokken van het forse bedrag dat Schuttes vervolgonderzoek opleverde. „Het ging om grote instellingen, dus hier gaat gewoon de wet van de grote getallen op". De winst van het onderzoek zit volgens hem niet in de miljoenen, maar in een cultuurverandering in het onderwijs.