Beide uitspraken geven de kloof weer die de Senaat in Washington verdeeld houdt. Inzet is het gebruik van de zogenaamde ”filibuster”. Het woord is afgeleid van het Spaanse ”filibustero”, dat vrijbuiten betekent. Sinds de creatie van de Senaat ruim 200 jaar geleden hebben senatoren het recht om te ’vrijbuiten’. Dat wil zeggen dat zij kunnen proberen om de stemming over een wetsontwerp op te houden door zo lang te praten dat de toegemeten discussietijd voor een bepaald onderwerp verstreken is. Daarmee maakt men het onmogelijk om het desbetreffende wetsontwerp in stemming te brengen.

„Dit is voor buitenstaanders misschien een vreemd gebruik, maar het werd gecreëerd om te voorkomen dat een meerderheid in het parlement over de minderheid heen kan walsen”, aldus senator Nelson. Het filibuster-record staat op naam van wijlen senator Strom Thurmond, die in augustus 1957 niet minder dan 24 uur en 18 minuten lang aan het woord was. Hij verzette zich tegen een voorstel voor uitbreiding van burgerrechten voor zwarte burgers.

Wie aan een filibuster begint, kan er van alles bijslepen om de tijd te rekken. „Thurmond citeerde uit de grondwetten van alle Amerikaanse staten. Er zijn senatoren geweest die de Bijbel begonnen voor te lezen. In 1967 werd besloten dat de Senaat met drievijfde meerderheid -zestig stemmen dus- een eind aan een filibuster kan maken”, aldus Norman Ornstein van het American Enterprise Institute, een politiek onderzoeksinstituut in Washington.

De gemoederen in de Senaat waren de afgelopen maanden verhit, omdat de Democratische minderheid door middel van de filibuster de benoeming door president Bush van zeven rechters blokkeert. Dezen zouden volgens de Democraten te conservatief zijn. Dit is volgens Republikeins fractieleider Bill Frist „een schandelijk misbruik van de filibuster als politiek instrument.”

Dat mag juist zijn, maar Frist vergeet dat de Republikeinen zelf door middel van de filibuster de benoeming van zestig rechters door Democratisch president Bill Clinton blokkeerden. Frist deed daaraan mee. De huidige Senaat heeft met steun van de Democraten al meer dan 200 rechterlijke benoemingen van Bush goedgekeurd. De confrontatie gaat nu over zeven „omstreden” rechters.

Om hun benoeming door te drukken, wil Frist nu de regels wijzigen. Hij wil met een eenvoudige meerderheid besluiten dat er voortaan geen meerderheid van zestig stemmen meer nodig is om een filibuster over rechterlijke benoemingen te beëindigen. Een eenvoudige meerderheid zou voortaan voldoende zijn. Dat kan niet, volgens de Democraten. Zij dreigen met allerlei vertragings- en blokkeringstactieken het werk in de Senaat volledig lam te leggen als de Republikeinen dit plan doorzetten. Dat wordt dan een soort politieke guerrilla, die door senator Trent Lott de „nucleaire optie” is genoemd.

„Dit lijkt allemaal nogal extreem, maar het gaat uiteraard over meer dan deze zeven rechterlijke benoemingen. Wat de Republikeinen in het vizier hebben, zijn eventuele benoemingen voor het federale hooggerechtshof in Washington. Opperrechter William Rehnquist wordt momenteel behandeld voor strottenhoofdkanker. Men verwacht dat hij binnenkort opstapt. Deze regering, die zwaar leunt op het conservatieve deel van het electoraat, wil dan zonder dwarsliggerij van de Democraten rechters kunnen benoemen die haar conservatieve idealen aanhangt”, aldus politiek analist Thomas Mann van het Brookings Research Instituut in Washington.

President Bush en tal van zijn Republikeinse partijgenoten klagen al geruime tijd over „activistische rechters” die beslissingen nemen waarmee zij -de Republikeinen- het niet eens zijn. Zij wijzen daarbij onder andere op het hooggerechtshof in Massachusetts, dat twee jaar geleden besliste dat het verbod op het homomuwelijk in strijd was met de grondwet van die staat. „Een deel van de Republikeinen vindt dat veel rechters de wet tegenwoordig te liberaal, te ’links’ uitleggen. Overigens hebben de Democraten ook hun bezwaren. Zij wijzen erop dat het federale hooggerechtshof in 2000 met een sterk omstreden politieke uitspraak George Bush tot winnaar verklaarde van de presidentiële verkiezingsstrijd. Bedenkingen dus in beide politieke kampen over activistische rechters”, aldus Mann.

Rechters worden voor het leven benoemd. Een president kan dus jarenlang zijn stempel drukken op de ’ideologie’ van bijvoorbeeld het federale hooggerechtshof in Washington, dat het laatste woord heeft in belangrijke beslissingen die voor heel Amerika gelden. Het homohuwelijk bijvoorbeeld, het gebruik van marihuana als pijnstiller voor terminale patiënten, euthanasie, toepassing van de doodstraf enzovoort.

Een groep gematigde Democratische en Republikeinse senatoren probeert een „nucleaire botsing” te voorkomen met een voorstel om de benoemingen van rechters qua tijd te beperken, bijvoorbeeld tot maximaal vijftien jaar. Maar het ziet er niet naar uit dat dit voorstel voldoende steun krijgt.

Is Bill Frist met een Republikeinse meerderheid van 55 zetels tegenover 45 Democraten niet verzekerd van voldoende steun voor zijn voorstel? „Nee”, zegt analist Mann, „want sommige Republikeinen vinden het niet zo’n goed idee om de filibuster af te schaffen. Zij hebben deze in het verleden zelf gebruikt en kunnen dit instrument in de toekomst ook weer nodig hebben als zij in de minderheid zijn. Bovendien blijkt uit recente opiniepeilingen dat een meerderheid van de kiezers niets voelt voor wijziging van de filibuster-regels. Het staat dus nog niet vast dat Frist voldoende steun krijgt”, aldus Mann.

Mann wijst erop dat er politieke risico’s verbonden zijn aan dit harde politieke spel. Als Frist deze strijd verliest, ondermijnt dat zijn politieke gezag. „Dat is een risico voor Bill Frist. Maar je moet dit ook zien als zijn aanloop naar de Republikeinse presidentskandidatuur in 2008, als Bush moet vertrekken. Voor Frist staat er dus meer op het spel dan alleen de filibuster. Dit presidentiële perspectief rechtvaardigt voor hem de politieke risico’s die hij nu neemt”, aldus Thomas Mann.