Plotseling duikt de overvaller op voor de balie. Hij richt zijn vuurwapen op de medewerkster en schreeuwt: „Draai je om, snel. Doe je horloge af.” De man op gymschoenen en met een baseballpet op zijn hoofd grist het uurwerk van de Primera-toonbank in Hoogland.

Hij is nog niet tevreden. „Reik met je handen naar een pakje Belinda.” De vrouw aarzelt. „Schiet op. Doe wat ik zeg”, roept de overvaller met overslaande stem. Dan bedenkt hij zich. Hij laat zijn wapen zakken en verdwijnt in een flits. Het slachtoffer blijft met een hartslag van 180 slagen per minuut achter.

Terwijl applaus de winkel vult, neemt docent A. van Os het woord. „Laten we hopen dat jullie dit nooit meemaken.” En tegen de cursist: „Jij krijgt mijn visitekaartje. Als je morgen nog last hebt van angstgevoelens, moet je me bellen. Een wijntje voor het slapengaan helpt in ieder geval.”

Van Os bouwt de spanning goed op tijdens een training overvalhantering. Hoewel hij aan het begin van de avond geruststellende woorden spreekt, -„de overvaller klimt niet over het systeemplafond om vervolgens met een dubbelloops jachtgeweer naar beneden te springen”- waarschuwt hij wel voor de angst en ontreddering die kunnen ontstaan tijdens het rollenspel.

Zover is het dan nog lang niet. Eerst neemt Van Os de tijd voor uitleg. „We moeten weten wie het gemunt heeft op tabakswinkels. Het gaat om een beginnende overvaller die met een minimale voorbereiding snel aan geld wil komen. Het kan bijvoorbeeld een scholier zijn die een kwartier eerder door de leraar uit een les maatschappijleer is gezet.”

Een overvaller gaat de winkel binnen met een ideaalbeeld, doceert Van Os. „Een crimineel wil veel geld zien, zonder een hoge pakkans. Verder voert hij zijn actie snel uit en wil hij tijdens deze minuten de regie voeren. Is een van deze aspecten niet aanwezig, dan daalt de kans op een overval drastisch.”

Van Os noemt een aantal voorbeelden. „Als je de la iedere keer moet dichttrappen vanwege het vele briefgeld, vraag je om moeilijkheden. Stop grotere coupures in de afroombox en laat dat aan de klant zien. Praat ook niet over omzetcijfers op verjaardagspartijtjes. Die verhalen gaan een eigen leven leiden.”

Zichtbare camera’s schrikken af, weet de docent. „Sommige ondernemers kopen drie camera’s bij de Makro en hangen die willekeurig neer. Nee, we praten over een camerastrategie. Alleen door goed te filmen krijgt je een duidelijke postzegel van de dader.”

Toch zijn er criminelen die zich niet laten afschrikken door preventieve maatregelen. „Staat een overvaller voor je, denk dan aan het raak-principe: rustig blijven, aanvaarden van de situatie, afgeven van geld en kijken als de boef verdwijnt.”

Van Os raadt de gedachten van de twintig cursisten. „Jullie denken niet meer af te geven dan hij eist. Maar geef alles. Doe wat hij zegt, praat hem na. Als hij wil dat je in de meterkast gaat zitten, dan volg je zijn bevel op. Ben je bang voor spinnen? Jammer dan.”

Inmiddels is rollenspeler Richard verdwenen. Van Os voert de spanning op. „Wie wil straks op de winkel passen? Als je zwanger bent of gewelddadige dingen hebt meegemaakt, moet je het niet doen. Wees gerust, ik blijf bij je.”

Inge -„mijn hart klopt nu al”- biedt zich aan. Als tijdens het rollenspel de overvaller zijn bevelen geeft, schreeuwt Van Os zo mogelijk nog harder zijn instructies. „Praat hem na, doe wat hij zegt.”

Van Os legt na afloop uit dat hij tijdens het rollenspel het slachtoffer goed in de gaten houdt. „Het wordt te gek als lippen of wenkbrauwen gaan trillen. In een enkel geval barst de deelnemer in lachen uit. Dan doen we het opnieuw, anders kan ik mijn boodschap niet kwijt.”

Het succes van de training staat of valt met de herinnering aan deze avond tijdens een echte overval. „Ik heb vijf keer een deelnemer opgezocht die slachtoffer is geworden na het volgen van de training. Allen zeiden dat ze eerst aan de grond genageld stonden, maar dan herinnerden ze mijn krakerige stem.”