Natuurmonumenten had aan het begin van het feestje ruim 90.000 hectare natuurgebied, maar sloot de viering na drie uur af met bijna 95.000 hectare in portefeuille. Het geschonken gebied is ruim 4300 hectare groot. Iets minder dan de helft bestaat uit land, de rest is Waddenzee.

Tot nu toe bezat de vereniging ongeveer eenderde deel van het Nationaal Park Schiermonnikoog. Over de rest voerde Rijkswaterstaat de regie. Die organisatie treedt nu terug, in het kader van de eigen wens zich te beperken tot haar kerntaken. Het bewaken van de zeeweringen op het kleinste bewoonde Waddeneiland blijft wel de taak van Rijkswaterstaat.

Voorzitter H. Wijffels en directeur J. J. de Graef van Natuurmonumenten toonden zich bijzonder in hun nopjes met de jubileumgift van het kabinet. „Woorden schieten mij tekort, dank!” aldus De Graef. Door de schenking heeft de vereniging nu zowel het broed- als het voedselgebied in beheer. Hoe de 100.000 euro die het kabinet er jaarlijks bijlegt zal worden ingezet, wordt nader bekeken.

Vieren is leuk en gaat doorgaans gepaard met terugblikken. Dat gebeurde in aanwezigheid van koningin Beatrix, als beheerder van de Kroondomeinen zelf ook natuurbeschermer. Een eeuw geleden startte de vereniging, als een burgerinitiatief met een ideaal. „Met inzet, met passie”, aldus Wijffels.

Zouden de „tomeloze passie en uitzonderlijke visie” van Jac. P. Thijsse niet zo baanbrekend hebben gewerkt, dan was het Naardermeer nu een vuilnisbelt en zou natuurbescherming door verwerving van gebieden pas veel later -of te laat- van de grond zijn gekomen, aldus Wijffels. Die strategie -bescherming door verwerving- is overigens nog steeds springlevend.

Een van de leidende thema’s woensdag was de realisering van de Ecologische Hoofdstructuur (EHS), het plan waarmee sinds eind jaren tachtig grote aaneengesloten natuurgebieden worden gevormd. De EHS moet in 2018 klaar zijn. Komende dertien jaar moet voor dit ”Deltaplan voor de natuur” nog 100.000 hectare (veelal landbouwgrond) worden verworven, veiliggesteld en in beheer gegeven bij Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer of de twaalf Provinciale Landschappen.

Van groot belang daarbij is de gebieden via wandel- en fietspaden te ontsluiten, ledendagen te organiseren en de burger met excursies in de terreinen te brengen. Wijffels: „Want draagvlak voor de natuur groeit in de harten van de mensen.”

Natuurmonumenten moet daarom komende tijd alle krachten inzetten om mensen lid te maken of te houden. De economische tegenwind van de laatste paar jaar zorgde in 2004 voor een ledenverlies van 30.000, zodat nu 909.000 begunstigers resteren.

Een eeuw vooruitblikken is ondoenlijk, zeker ook als het om natuurbescherming gaat. Tekstschrijver en dichter Ivo de Wijs deed een speelse poging. „Eind 21e eeuw. Het kabinet Balkenende-26 probeert te voorkomen dat alle Chinezen met de eigen auto hierheen komen om de bijzondere natuur te bekijken. Koningin Amalia de Derde schenkt de Kroondomeinen aan Natuurmonumenten.”

De werkelijkheid is onzeker, weerbarstig en op een aantal punten erg zorgelijk, aldus Marga Kool, lid van de Commissie Toekomst Natuurbescherming (CTN). Die denktank -prominenten uit de wereld van natuurbeschermers- dacht in opdracht van de jarige na over een beschermingsstrategie voor de komende eeuw.

De CTN adviseert Natuurmonumenten om onverminderd door te gaan met het aankopen en beheren van natuurgebieden. In de tweede plaats moet de vereniging de „stem van de natuur” zijn. „Het behartigen van de belangen van natuur en landschap zal belangrijker worden nu de overheid zich terugtrekt en inspiratie en vernieuwing niet uit Den Haag komen.”

In de derde plaats moet Natuurmonumenten oude en nieuwe partners met kennis en politieke invloed ondersteunen „en met lef nieuwe samenwerkingsverbanden aangaan”, aldus de CTN. Dat dat de komende eeuw in Europees verband moet gebeuren, zou voor zichzelf moeten spreken. „Het wordt Brussel én Borculo.”

Minister Veerman toonde zich in de discussie niet zo bezorgd over de natuur in de 21e eeuw. „De EHS komt op tijd klaar, het geld is ervoor gereserveerd. Een flink deel van de versnippering wordt erdoor opgelost. De trend van betrokkenheid van boeren en burgers bij de natuur zal doorzetten.”

Wat Veerman betreft moet wel het natuuronderwijs op scholen veel beter worden gegeven. „Want veel mensen staan inmiddels wel erg ver weg van de essentie van het leven.”