Joseph Aloysius Ratzinger, die afgelopen zaterdag zijn 78e verjaardag vierde, werd op Stille Zaterdag van het jaar 1927 geboren in een Beiers dorp, niet ver van Oostenrijk. Hij komt uit een traditionele familie van landbouwers, hoewel zijn vader een politiefunctionaris was.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog was hij verplicht lid te worden van de Hitlerjugend. Maar volgens de niet-onkritische biografie van de Amerikaanse Vaticaan-kenner John Allen heeft Ratzinger nooit de bijeenkomsten van de Hitlerjugend meegemaakt, ook al wil, blijkens kritische artikelen van de afgelopen dagen, een deel van de Angelsaksische pers dat doen geloven.

In 1951 werd Ratzinger tot priester gewijd. Een paar jaar later studeerde hij af in de theologie. In de jaren ’50 en ’60 doceerde hij fundamentele theologie. In 1962, toen hij al een bekend theoloog was, werd hij toegevoegd als adviseur van de Keulse aartsbisschop en kardinaal Joseph Frings tijdens het Tweede Vaticaans Concilie. Frings, maar ook Ratzinger, waren er voorstanders van dat de Rooms-Katholieke Kerk zich vernieuwde. Ratzinger was toen ronduit een van de ”angry young men” die de theologische basis legden voor progressieve conciliedocumenten.

Maar in de jaren na het concilie, dat in 1965 werd beëindigd, veranderde hij van positie. Volgens Allen schrok de Duitser van de richting die de samenleving in het geheel en de theologie in het bijzonder nam. Als docent aan de marxistisch georiënteerde universiteit van Tübingen zou hij het aan de stok hebben gekregen met revolutionaire (theologie)studenten. In 1968 was Ratzinger nog progressief genoeg om een petitie te ondertekenen voor hervorming van de Congregatie voor de Geloofsleer (dat toen nog het Heilig Officie heette), een departement van de Heilige Stoel dat hij in 1981 zelf zou aanvoeren.

In 1972 stapte Ratzinger over van het tijdschrift Concilium naar het conservatievere Communio. „Ik ben niet veranderd, het zijn de anderen die zijn veranderd”, zei Ratzinger later.

De 78-jarige Duitser had het als ideoloog van het Vaticaan geregeld aan de stok met theologen die rammelden aan het geloofsgoed van Rooms-Katholieke Kerk. Ratzinger meende dat theologen een morele verplichting hebben om voor de kerk te spreken en niet voor zichzelf. „Theologie”, zei Ratzinger, „is nooit gewoonweg het privé-idee van een theoloog.”

Ratzinger, overigens een beminnelijke man in het persoonlijke contact, gelooft dat theologie moet uitgaan van een aantal vastgestelde waarheden die voortkomen uit de openbaring van Christus. Theologie kan de openbaringsinhoud bestuderen, maar mag die niet opnieuw interpreteren op basis van andere bronnen.

De Duitse kardinaal was ook de man die de confrontatie aanging met de bevrijdingstheologie. Veel geestelijken in Zuid-Amerika meenden dat de kerk al dan niet door de revolutie te prediken voor het heil op aarde zou moeten zorgen. Ratzinger bestreed deze theologie vurig en met succes.

Meer moeite moest de kardinaal doen om het gevaar van het religieuze relativisme te bestrijden. Voor Ratzinger is dat een van de grootste bedreigingen van het christendom. Nog tijdens de mis voor aanvang van het conclaaf, afgelopen maandag, zei hij in zijn preek dat „het hebben van een duidelijk geloof volgens het credo van de kerk, vaak wordt gezien als fundamentalisme.”

Hij vindt dat de kerk een dictatuur van relativisme moet verwerpen omdat die het bestaan van absolute waarheden ontkent.

Ratzinger was ook de opsteller van het document ”Dominus Iesus”, dat in 2000 verscheen en waarin staat dat de Rooms-Katholieke Kerk als enige kerk redding biedt. Alle andere christelijke kerken worden „geen kerken in letterlijke zin” genoemd.

Ratzinger zit op de lijn van zijn voorganger Wojtyla, ook al is Ratzinger door paus Paulus VI kardinaal gemaakt, toen de Duitser nog aartsbisschop was van München en Freising. Hij is een van de zeer weinige kardinalen die niet door Johannes Paulus II werden gecreëerd, zoals dat heet in het Vaticaan. De vorige paus bewonderde de intelligentie van Ratzinger. Beide mannen waren sterk aan elkaar verbonden.

Maar of Ratzinger als Benedictis XVI ook de man van staal is -hij werd de ”Pantzerkardinal” genoemd- is nog af te wachten. Zijn pausnaam doet anders vermoeden. De Duitser koos ongetwijfeld deze naam in de wetenschap dat Benedictus XV (paus van 1913 tot 1922) tijdens de Eerste Wereldoorlog een zeer duidelijk pacifistische politiek volgde. Deze paus was in vergelijking met zijn voorganger, de zeer antimodernistische paus Pius X, een man die openstond voor vernieuwing. Benedictus is ook de naam van de rooms-katholieke patroonheilige van Europa. Daaruit zou blijken dat de (her)evangelisatie van Europa een prioriteit wordt van de nieuwe paus.

Met de keus voor Ratzinger lijkt het kardinalencollege gekozen te hebben voor een tussenpaus, mogelijk vanuit de gedachte dat bij hem de erfenis van Johannes Paulus in goede handen is. Menselijk gesproken zal Ratzinger, die overigens in vrij goede gezondheid verkeert, nooit zo lang de Rooms-Katholieke Kerk aanvoeren als zijn voorganger, die 58 jaar was toen diens pontificaat begon.