Dat het Kremlin de situatie als bedreigend beschouwt, blijkt uit een interview van het hoofd van Poetins presidentiële staf, Dmitri Medvjedev, eerder deze maand in het toonaangevende Russische weekblad Ekspert.

Medvjedev, die zelden interviews geeft, waarschuwt dat Rusland als eenheidsstaat uiteen zal vallen als de politieke elites van de verschillende republieken niet snel de handen ineenslaan om deze problemen aan te pakken. „De desintegratie van de Sovjet-Unie zou in vergelijking hiermee slechts op een klein kleuterschoolfeestje lijken.”

Het hoofd van de afdeling regionale zaken van Poetins presidentiële administratie, Modest Kolorev, gaat nog een stap verder. Volgens hem dreigt de Russische buitengrens in de toekomst te worden teruggedrongen tot achter de westelijke oever van de rivier de Wolga.

De scheidslijn wordt volgens hem in het oosten gevormd door de moslimrepublieken in het zogeheten Trans-Wolgagebied -Basjkirië en Tatarstan- en in het zuiden door de moslimrepublieken op de noordelijke Kaukasus, waaronder Ingoesjetië, Noord-Ossetië, Dagestan, Karatsjajevo-Tsjerkessië en uiteraard Tsjetsjenië.

Het zijn inderdaad deze moslimgebieden waar de spanningen de afgelopen tijd snel zijn toegenomen. De afgelopen maanden kwam het hier diverse keren tot massale demonstraties en ongeregeldheden tegen de autoriteiten.

De recentste uitbarstingen van massale volkswoede deden zich de laatste weken voor in Ingoesjetië en Basjkirië. Die zullen naar verwachting de komende weken verder toenemen. In beide republieken eist de bevolking het aftreden van de plaatselijke als zwaar corrupt te boek staande presidenten, Moerat Zyazikov en Moertaza Rachimov. Het zijn allebei door het Kremlin gesteunde leiders die eerder door dubieuze verkiezingen aan de macht zijn gekomen.

De demonstraties zijn daarom indirect en soms ook openlijk tegen het Kremlin gericht. Sommige demonstranten eisen meer autonomie, anderen een hogere status voor de lokale taal. Velen zeggen zich te hebben laten inspireren door de recente revoluties in Oekraïne en Kirgizië. Met name in Basjkirië nemen de oppositieleiders met grote regelmaat het woord Oranjerevolutie in de mond.

De jarenlange verwaarlozing door Moskou van de in de periferie gelegen moslimrepublieken heeft een hoge tol geëist. De werkloosheid in deze regio’s is veruit de hoogste van Rusland en het grootste deel van de bevolking leeft hier ver onder de armoedegrens.

Deze regio’s vormen daarom ook een ideale voedingsbodem voor radicale moslimbewegingen en die maken inderdaad dankbaar gebruik van de grote armoede en onvrede onder de veelal jonge bevolking. Zowel in de republieken in het Trans-Wolgagebied als op de noordelijke Kaukasus neemt de aanhang van het wahabisme -een radicale islamvorm afkomstig uit Saudi-Arabië- snel toe.

Volgens verschillende Russische politieke analisten zou Rusland zich inmiddels in een ’prerevolutionaire staat’ bevinden. Andrej Piontkovski vergelijkt de situatie in de moslimrepublieken vooral met die in Kirgizië net voor de val van president Akajev. Ook daar was sprake van de combinatie van een corrupte machtsclan met een diep in de armoede levende en door etnische tegenstellingen gekenmerkte bevolking. Een spontante volksopstand zou volgens hem voldoende zijn om het corrupte machtscentrum als een kaartenhuis in elkaar te laten vallen.

Een belangrijke factor die dit proces stimuleert, is volgens de politieke analist Aleksej Makarkin het besluit van het Kremlin om de regionale leiders niet meer door de bevolking te laten verkiezen maar rechtstreeks te benoemen door president Poetin. Hierdoor is de straat nog de enige plaats waar de bevolking haar stem kan doen gelden.

Het Kremlin zou volgens hem de impopulaire leiders vooral de handen boven het hoofd blijven houden omdat het bang is dat het in geval van vervanging een precedent zal scheppen voor de vele andere onrustige regio’s in het land. Daarmee zou de geest wel eens uit de fles kunnen geraken.

In plaats daarvan lijkt Moskou te gaan kiezen voor nog meer centralisering. Medvjedev ziet de oplossing in het creëren van superregio’s met aan het hoofd door Poetin aangestelde presidentiële vertegenwoordigers met vergaande bevoegdheden.

In de tussentijd tracht het Kremlin met het versturen van extra financiële hulp de ergste nood in de onrustigste moslimregio’s te lenigen. De voorzitter van de Russische Senaat, Sergej Mironov, gaf onlangs toe dat de afgelopen tijd maar liefst driekwart van de voor de regio’s bestemde gelden naar slechts drie republieken is gegaan: de in de Trans-Wolga gelegen moslimrepublieken Basjkirië en Tatarstan en de Kaukasus-republiek Tsjetsjenië. Maar de aanhoudende onrust in deze gebieden toont aan dat financiële injecties niet afdoende zijn om de problemen op te lossen.