PvdA-lijsttrekker Melkert en demissionair premier Kok (eveneens PvdA) haalden woensdag tijdens een 1-meiviering in Maastricht fel uit naar de Rotterdammer. De PvdA-top is dezer dagen in grote verwarring, omdat haar positie als grootste partij niet langer vanzelfsprekend is. Interne peilingen hebben aan het licht gebracht dat Fortuyn die positie wel eens kan gaan overnemen. En daarom speelt de PvdA nu haar laatste troef uit: een keiharde aanval op de persoon van Fortuyn.

Melkert zei „over zijn nek te gaan van het cynisme en de stuitende oppervlakkigheid” van Fortuyn. „Ik ben het zat; ik ben het zat”, zo riep hij uit met stemverheffing en ingehouden woede. Hij vreest dat Nederland in „een sociale kilte” terechtkomt als Fortuyn aan de macht komt.

Volgens Melkert wil Fortuyn met zijn ideeën over de samenleving terug naar de jaren vijftig, „waar moeder thuis met een kopje thee wacht tot de kinderen uit school komen. Hij veegt in één keer van tafel wat in tientallen jaren is opgebouwd, namelijk gelijke rechten van mannen en vrouwen op arbeid. Het gaat ons niet alleen om volwaardig kiesrecht, maar ook om ontplooiing van vrouwelijk talent. Bovendien hebben we ze economisch gezien hard nodig. Fortuyn heeft de verkeerde oplossingen voor de problemen. Daar hebben we geen zin an.”

Kok noemde de nationalistische bewegingen in binnen- en buitenland woensdag „gevaarlijk.” „Nationalistische bewegingen hebben de mensheid nog nooit wat goeds gebracht.” Hij keerde zich vooral tegen de gedachte dat acht jaar paars heeft geleid tot een puinhoop in de samenleving. „We hebben de massawerkloosheid bijna tot nul teruggedrongen, jeugdwerkloosheid is er bijna niet meer, we hebben afgerekend met overheidstekorten en we hebben sinds 1998 driemaal zoveel geïnvesteerd in de samenleving als we aanvankelijk dachten.”

Zowel Fortuyn als CDA-leider Balkenende, die in zijn woensdag gepresenteerde boek ”Anders en beter” de noodzaak tot „wederopbouw na paars” aankondigt, maakt volgens Kok „een karikatuur van de werkelijkheid” die zij aan de bevolking proberen „te slijten.”

In de laatste peiling is Fortuyn de VVD inmiddels voorbijgestreefd. De PvdA is daarin nog wel de grootste (30 zetels), gevolgd door een stabiel CDA (29 zetels), maar wordt op de huid gezeten door Fortuyn (26). De VVD staat op 24. Ter vergelijking: de PvdA heeft nu 45 zetels (een verlies van 15 zetels zou historisch zijn), de VVD op 38.

VVD-politici togen daarom het land in om het gevaar-Fortuyn te bestrijden. Oud-VVD-leider Bolkestein, nu eurocommissaris, trad op in Amsterdam en zei in enkele pakkende oneliners dat hij er niet aan moet denken dat Fortuyn de toekomstige premier van Nederland wordt. „Met Pim Fortuyn als premier zou Nederland in de wereld een pleefiguur slaan. Stelt u zich voor: Fortuyn naast Blair, Chirac of Schröder, dat is toch potsierlijk.”

Bolkestein wil echter niet op voorhand de Lijst Pim Fortuyn uitsluiten van een coalitie. „Als Fortuyn zoveel zetels wint als hij nu volgens de peilingen zou krijgen, dan moet hij meeregeren”, aldus Bolkestein. Hij is tegen een „isoleringspolitiek” zoals die in België is gevoerd tegen het Vlaams Blok, omdat die averechts lijkt te werken. Bolkestein verwees ook naar Oostenrijk, waar Haider aan de verliezende hand is sinds hij meeregeert.

De eurocommissaris erkent dat de vorming van een coalitie een moeizame zaak kan worden. Hij vindt echter ook dat de „variant van een minderheidskabinet” te overwegen is.

VVD-leider Dijkstal, in actie in Fortuyns eigen Rotterdam, verwijt Fortuyn aan „megafoonpolitiek” te doen. „Hij gaat op de hoek van de straat staan en roept: Het deugt allemaal niet”, zo schilderde hij de Rotterdammer af. „Maar als de mensen dan vragen hoe het wel moet en hoe je het betaalt, staat hij alweer op een andere hoek en roept hij iets heel anders.”

Volgens Dijkstal is deze vorm van politiek bedrijven „heel leuk voor de sensatie en de hilariteit”, maar zal het lachen snel vergaan als Fortuyn verantwoordelijkheid gaat dragen. Uitzicht op een stabiel landsbestuur biedt Fortuyn allerminst, aldus de VVD-leider. Ook ondernemer Korteweg, die de hoofdredactie van het VVD-verkiezingsprogramma in handen had, waarschuwde voor instabiliteit. „Ik ben bang voor snelle, Italiaanse regeringswisselingen als Fortuyn aan de macht is.”

Minister Hermans (Onderwijs) sloot zich van harte bij zijn partijgenoten aan. Hij hekelde de uitspraak van Fortuyn dat hij geen minister wil worden, maar alleen premier of anders kamerlid. „Hij wil niet met beide benen in de modder gaan staan om ervaring op te doen met het beheren van een beleidsterrein”, aldus de VVD-bewindsman. Uitdagend richtte hij zich over de VVD-hoofden tot Fortuyn: „Laat eerst eens zien dat je een ministerie aan kunt. Je weet toch zoveel over de zorg? Doe dat dan eens vier jaar.”

Hermans wees erop dat VVD-leider Dijkstal vier jaar minister van Binnenlandse Zaken is geweest, terwijl PvdA-lijsttrekker Melkert vier jaar op Sociale Zaken zat. „Bij de laatste ging het niet altijd even goed, maar hij heeft wel de ervaring opgedaan die Fortuyn mist.”

Ook VVD-coryfee Wiegel was weer van stal gehaald. Hij sprak in Maastricht, maar anders dan Dijkstal en Bolkestein sprak hij waarderende woorden aan het adres van Fortuyn. De liberaal ziet wel wat in een coalitie van CDA, VVD en Fortuyn. „Het levert wel risico’s op, want Fortuyn heeft geen bestuurlijke ervaring en het is een alleenganger. Maar het is beter om hem in te kapselen dan om hem te isoleren.” Volgens Wiegel is tijdens de coalitiebesprekingen in Rotterdam gebleken dat er zaken zijn te doen met Fortuyn en de zijnen.

Volgens Wiegel is Fortuyn in een gat gesprongen dat de gevestigde partijen lieten ontstaan. „Burgers denken van politici: ze kletsen maar wat, het is één pot nat. Ik geloof dat velen van hen nu -om het maar eens even huiselijk te zeggen- denken: We zullen ze wel eens even een poepie laten ruiken”, aldus het VVD-erelid.