Het bruisende stadsleven van vroeger heeft zich de afgelopen tien jaar geheel verplaatst naar het stadsdeel Sandton, eens een groene buurt met villa’s, nu een aaneenschakeling van nieuwe kantoorgebouwen en internationale hotels.

Zelfs de effectenbeurs, van oudsher gevestigd in het centrum van Johannesburg, is een paar jaar geleden naar Sandton verhuisd. Ook de meeste mijnbouwmaatschappijen, waaraan Johannesburg zijn ontstaan en opkomst heeft te danken, hebben hun hoofdkantoren naar Sandton overgebracht. Johannesburg raakte in verval.

Zo’n vier jaar geleden hebben gemeentebestuur en particuliere ondernemers de koppen bij elkaar gestoken om te zien wat er van de binnenstad te redden valt. Sindsdien zijn enkele tientallen gebouwen met succes omgetoverd in luxeappartementen.

Daar waar de gebouwen zijn opgeknapt, beginnen ook het uitgaansleven en de middenstand weer op te krabbelen. Sommige delen van het Johannesburgse stadscentrum zijn in oude glorie hersteld en opnieuw leefbaar geworden. Maar in de overige gebieden is er nog steeds sprake van chaos, die met groot succes wordt geëxploiteerd door de georganiseerde misdaad.

Twee broers uit de zwarte woonwijk Soweto van wie de identiteit bij de politie bekend is, hebben er de afgelopen jaren een gewoonte van gemaakt om leegstaande gebouwen te kapen en massaal te bevolken met illegale bewoners, aan wie ze exorbitant hoge huren berekenen.

Het leegstaande vroegere kantoorgebouw Regency House, in het centrum van de stad, werd onlangs ook doelwit van een massale kraakactie. Het was zojuist geheel gerenoveerd en ingericht als flatgebouw. Net voor Pasen stopte een bus voor de ingang van de flat, die door slechts enkele mannen werd bewaakt. Uit het voertuig sprongen zeker vijftig tot de tanden toe bewapende krakers, die de bewakers bedreigden met automatische wapens en hen gemakkelijk konden overmeesterden.

De zogenoemde hi-jackers braken de sloten open en lieten daarop zeker honderd mensen binnen, die inmiddels ook per bus waren aangevoerd. Binnen luttele uren was het hele gebouw van boven tot beneden bezet door krakers, die overigens ieder 500 rand (ongeveer 60 euro) hadden neergeteld voor het betrekken van ’hun’ woning. De ’huiseigenaren’ waren de twee beruchte broers uit Soweto, die erop kunnen rekenen dat ze de komende maanden zo’n 300.000 rand per maand (ongeveer 38.000 euro) aan huur opstrijken. Ze gokken er dan op dat de justitiële molens langzaam malen, en dat is meestal ook zo.

De kantonrechters in Johannesburg hebben het al druk genoeg en schuiven de aanpak van illegale bezetting van leegstaande gebouwen voor zich uit. Bovendien kun je als legitieme eigenaar van een gebouw niet even de politie bellen met het verzoek de krakers te verwijderen: de politie heeft het te druk met ernstiger misdaden. Bovendien schijnen de twee broers uit Soweto de bescherming te genieten van een andere broer, volgens insiders een bekende Johannesburgse politicus.

Daar komt nog bij dat de onwettige bewoners door de gemeente Johannesburg op hun wenken worden bediend als het gaat om het aansluiten van de gebouwen op waterleiding en elektriciteit. Om onhygiënische toestanden te vermijden, sluit de gemeente water en elektriciteit in de gebouwen niet af, ondanks de wetenschap dat er van betaling voor de nutsvoorzieningen meestal niets terechtkomt.

De afgelopen drie jaar zijn 28 gebouwen op deze manier gekraakt, sommige vaak drie keer achter elkaar; als de politie uiteindelijk toch tot ontruiming overgaat, wordt er opnieuw gekraakt. De twee broers uit Soweto weten heel goed dat de volgende ontruimingsprocedure meestal zo’n halfjaar op zich laat wachten, hetgeen minstens 1 miljoen rand aan huren oplevert en soms, als het gaat om grotere gebouwen, 2 miljoen rand.

De wettige eigenaars zijn verantwoordelijk voor de ontruiming van hun gebouw. De kosten kunnen oplopen tot 400.000 rand (50.000 euro). Op deze manier is elke poging om Johannesburg-Centrum een verjongingskuur te laten ondergaan bij voorbaat een jammerlijke mislukking.