Het gaat slecht in de melkveehouderij. Na enkele goede jaren staat het boereninkomen sinds 2001 onder zware druk. Dure melkquota, strenge wetgeving en dalende verkoopprijzen brengen veel ondernemers in moeilijkheden. Of, in de woorden van C. de Vries: „Het merendeel betaalt geen inkomstenbelasting.”De voormalig bedrijfsleider van een boerenbedrijf verwacht een saneringsronde. „Nu zijn er tussen de 20.000 en 25.000 ondernemingen. Het ziet er naar uit dat dit aantal de komende tien jaar zal halveren.”

De Vries is sinds vorig jaar projectleider van Courage. Deze stichting stimuleert en ondersteunt innovaties in de melkveehouderij. „We leven in een postagrarische samenleving, waarin deze sector niet meer vanzelfsprekend is. De overheid treedt terug als ondersteuner van de landbouw. De sector bevindt zich op een keerpunt. Wij willen met innovaties een antwoord geven op deze ontwikkelingen.”

Courage is een initiatief van boerenorganisatie LTO Nederland, de Nederlandse Zuivel Organisatie en het Innovatienetwerk Groene Ruimte en Agrocluster. Via LTO is de Rabobank medefinancier. Het budget bedraagt 250.000 euro.

Om het weinige geld zo goed mogelijk te besteden, werkt Courage met drie speerpunten. „We gaan op zoek naar melk met meerwaarde, om zo de prijs te kunnen verhogen. Daarbij kun je denken aan het scheiden van melkstromen. Nu is melk een soort delfstof, terwijl er wel degelijk verschil is in samenstelling. Zo kan bepaalde melk geschikter zijn om yoghurt of kaas te maken”

De Vries denkt nog een stap verder. „Baby’s verdragen slecht het eiwit caseïne. Door te sturen met fok en voeding kun je bij het vee het percentage van deze stof in de melk verlagen.”

Courage ziet verder veel mogelijkheden om de ondernemersvaardigheden van boeren te verbeteren. „Vroeger had iedereen nog wel een familielid in de agrarische sector. Dat is steeds minder het geval. Daarom moet een boer zijn beroep verkopen. Dat kan door de omgeving uitleg te geven over zijn beroep en samen te werken met andere sectoren.”

Na de smid en de touwslager is nu de boer aan de beurt om een omslag te maken, denkt De Vries. „Vroeger was ambacht de enige voorwaarde voor het runnen van een bedrijf. De industrialisatie bracht in veel sectoren een scheiding tussen ambacht en modern ondernemerschap. De boer bleef lang buiten schot doordat overheid, afzetcoöperaties en Europese Unie ondernemerstaken overnamen. Al die instanties trekken zich nu echter terug.”

Of iemand al dan niet een goede boer is, is niet meer af te lezen aan het feit of hij op tijd het gras maait. „Kennis en vaardigheden kun je inhuren. Belangrijker is om de juiste informatie te vinden om op tijd strategische beslissingen te nemen.”

Ten slotte richt Courage zich op de maatschappelijke verankering van de sector. Onder dit speerpunt vallen alle thema’s die niet over melk gaan. „Een boer beheert 70 procent van de open ruimte in Nederland. Hij krijgt echter geen vergoeding. Hiervoor moet een betrouwbare verrekeningssystematiek komen.”

Op de boerderij kan verder energie worden gewonnen uit biogas en stadsmensen kunnen rust vinden in een park dat boerderij heet. Knuffelen met koeien, overnachten in de hooiberg, golfen tussen de koeienvlaaien: ondernemende boeren verdienen hiermee in een aantal gevallen al een leuke aanvulling op het salaris.

De brainstormfase ligt inmiddels achter De Vries. Twee projecten staan in de steigers. Dit jaar komt een groep ondernemers met een ontwerp voor een grootschalig bedrijf in de provincie Groningen, goed voor een melkquotum van 8 miljoen liter. De groep probeert antwoorden te vinden op vragen die rijzen: wat gebeurt er als je 1000 koeien loslaat in de wei?

De Vries verwacht veel van de zogeheten Cowmunity. „Door grootschaligheid dalen de vaste kosten. Daarmee kunnen we weer concurreren met boeren uit Denemarken of Oost-Europa. Voor de financiering is de uitgifte van aandelen niet uitgesloten. Belangrijkste uitdaging is om de samenleving enthousiast te maken.”

Verder werkt Courage aan het vormgeven van een buurderij. „In die opzet ontstaat een plattelandsonderneming waar eigendom, beheer en profijt op een nieuwe manier zijn verdeeld tussen boeren en burgers. Een boer melkt dan niet alleen zijn koeien, maar verdient bijvoorbeeld ook geld aan de exploitatie van een benzinestation of het beheer van landerijen.”

Vooralsnog reageren veel boeren met enige scepsis. Ze willen eerst concrete resultaten zien. „Terecht, we moeten ons bewijzen. Ik trek geen grote broek aan, omdat succes bij innovatie niet verzekerd is. We houden ons niet bezig met de problemen van vandaag en morgen, maar richten onze blik op 2025. Waar we dan staan weet niemand. Op dezelfde voet verdergaan biedt echter onvoldoende perspectief. Dat is zeker.”