Het is haar zevende boek, en het gaat over „het nieuws dat iedere vrouw vreest”. Zo staat het op de achterflap van ”Verdriet zonder afscheid”. Hoe ingrijpend het was als dierbaren omkwamen, hoorde Kramer tijdens de gesprekken die ze voerde met vissersweduwen. „Tijdens een van de gesprekken dacht ik: wat heb ik overhoop gehaald.”

Kramer woont zelf op Urk. „Bij een ramp met een kotter –voor het laatst in 2019– leeft het hele dorp mee. Er werd gebeden voor de zoektocht naar de vermiste vissers, en op een zondag kon in de kerken worden bekendgemaakt dat ze waren gevonden. Er kwamen toen twee Urkers om, en de weduwe van een van hen heb ik bezocht toen ik dit boek schreef.”

De aanleiding tot het boek was een ramp van een halve eeuw eerder. „Mijn jongere broer was aan het klussen bij een vrouw van wie de man in januari 1968 omkwam, toen de UK91 op de Noordzee verging, ten noorden van Ameland. Zij vertelde mijn broer haar verhaal. Ik ben daarna drie keer bij haar geweest. Ook haar zoon heb ik geïnterviewd.”

Kramer heeft elementen uit die gesprekken gebruikt voor een verhaal dat ze zelf bedacht. „Ik heb voor fictie gekozen omdat over eenzelfde gebeurtenis vaak uiteenlopende verhalen worden verteld. Niemand weet ook precies wat er op het schip is gebeurd, want alle vijf opvarenden kwamen om.”

Een nabestaande van de slachtoffers van de ramp in 1968 vertelde Kramer over het verslag dat een duiker destijds opstelde over zijn zoektocht. „Daarin staat dan wat er gebeurd kán zijn. Er blijven raadsels, al wordt nu bij zoekacties veel betere apparatuur gebruikt.”

Van de vijf weduwen –vier van hen zijn nooit hertrouwd– leven er nog twee, en Kramer bezocht hen beiden. Hun mannen waren vermist. „Een verdriet dat vaak niet afgesloten kan worden, omdat de zee zelden haar doden teruggeeft”, zo staat het op de achterflap van het boek.

„Een psycholoog heeft eens gezegd: Bij vermissing blijven mensen in de eerste fase van het rouwproces steken”, zegt Kramer. „Er blijven vraagtekens. De vrouwen bleven wachten. Je hoort verhalen over weduwen die hun deur nooit meer op slot deden. Als ze even weggingen, legden ze een briefje op tafel. Voor het geval dat hun man thuis zou komen. Mensen gingen soms dingen invullen: misschien waren de vissers wel door de Russen meegenomen.”

Geïdentificeerd

Voor de weduwe van wie het verhaal de aanleiding tot dit boek was, kwam er na 47 jaar duidelijkheid. Haar man bleek al in de zomer van 1968 op Schiermonnikoog aangespoeld te zijn. Hij was naamloos begraven. In 2015 werd hij geïdentificeerd, nadat de familie DNA afstond. Kramer verweefde deze gebeurtenis in haar verhaal. De zee had een van haar doden toch teruggegeven. „Toen de visser aanspoelde, legde kennelijk niemand een verband met de ramp van een halfjaar eerder. Op Schiermonnikoog was in 1968 één agent, en die had alleen een fiets. Hij heeft het verhaal van de jongens die de visser vonden, niet vastgelegd.”

Sinds dat jaar heeft Urk een vissersmonument: inmiddels 34 marmeren platen, met 368 namen. Namen van mannen en ook jonge jongens. Gebleven op zee.