De leden komen bijeen in het Congresgebouw in Den Haag en zullen stemmen over het zogenoemde ’paasakkoord’ volgens het principe ’one man, one vote’. Dat betekent dat elke stem, van prominent of onbekend partijlid, even zwaar telt. „De leden zijn de baas”, zei D66–partijleider daarom maandag na afloop van beraad met zijn fractie. Dittrich wil „geen hypotheek” leggen op het congres maar zei eerder wel dat hij „een serieus probleem heeft” als de leden het akkoord afwijzen. D66–Kamerlid Bakker zei maandag ronduit dat er nieuwe verkiezingen komen als het congres nee zegt.

De D66–leden moeten besluiten over het akkoord dat Dittrich zaterdag na elf uur onderhandelen sloot met zijn collega–fractievoorzitters Verhagen (CDA), Van Aartsen (VVD) en de kabinetsdelegatie van premier Balkenende, vice–premier Zalm en D66–minister Brinkhorst. Belangrijkste vraag is of het akkoord voldoende compensatie biedt voor het sneuvelen van de plannen van de afgetreden minister De Graaf (Bestuurlijke Vernieuwing) voor een gekozen burgemeester.

In de nieuwe afspraken wil de coalitie een rechtstreeks door de bevolking gekozen burgemeester per 2010, een onderzoek naar een nieuw kiesstelsel, 1 miljard euro extra voor onderwijs, kennis en innovatie, en verdwijnen amusementsprogramma’s bij de publieke omroep.

D66–prominenten als Jan Terlouw (oud–vice–premier) en Roger van Boxtel (oud–minister) reageerden maandag positief op het akkoord. Een oud–Kamerlid als Jan van Walsem was daarentegen zeer negatief.

Volgens Terlouw doet het congres er goed aan voortzetting van D66–deelname aan het kabinet te steunen. „Ik heb daarvoor drie argumenten: je laat een kabinetscrisis niet veroorzaken door een oppositiepartij, je valt je eigen politiek leider niet af en een kabinetscrisis is niet in het landsbelang”, zei Terlouw.

Ook oud–minister Roger van Boxtel (Grote Steden en Minderhedenbeleid) is voorstander van het akkoord. „Het gaat om ’Realpolitik’. De afspraken over bestuurlijke vernieuwing zijn niet heel hard, maar dit was het beste dat er te halen was”.

Criticus Van Walsem is „niet blij en zeer sceptisch. Elke keer weer is die bestuurlijke vernieuwing een fopspeen. Die nieuwe minister mag een onderzoek gaan doen, dat wordt dus een thuiswerkplek. Het stelt niets voor”. Volgens Van Walsem had Dittrich het ministerie van Onderwijs moeten opeisen. „Ik vind dat het congres Dittrich terug moet sturen naar de onderhandelingstafel. Als dat niet meer kan, dan heb ik de neiging om te zeggen: stap maar uit het kabinet”. Als dat zou gebeuren, hoeft Dittrich voor Van Walsem overigens niet per se af te treden als partijleider.

Ook zondag viel er al veel kritiek te beluisteren op het nieuwe beleidsakkoord. De linkse oppositie reageerde negatief op de nieuwe plannen voor bestuurlijke vernieuwing. Alleen het extra geld voor onderwijs viel in politiek Den Haag en bij de onderwijsorganisaties in goede aarde. De studenten vinden de extra 1 miljard euro in deze kabinetsperiode mager. PvdA–leider Bos maakte zondag meteen duidelijk dat zijn partij het nieuwe voorstel voor een gekozen burgemeester niet zal steunen, omdat het kabinet in de Grondwet wil vastleggen dat de burgemeester rechtstreeks gekozen wordt door burgers. Deze bepaling is een stap verder dan het kabinet eerst wilde.

De PvdA wil dat de gemeenteraad de eerste burger aanwijst. Overigens is Bos zelf wel voor een direct gekozen burgemeester maar moest hij zich neerleggen bij het meerderheidsstandpunt van zijn partij.

Omdat het om een wijziging van de Grondwet gaat, moeten de voorstellen twee keer door de beide Kamers. In de eerste lezing is een meerderheid van de helft nodig en na de verkiezingen in beide Kamers een meerderheid van tweederde. Het voorstel zoals de coalitie dat zaterdag opstelde, zal dus opnieuw in de tweede ronde sneuvelen, omdat de steun van de grote PvdA noodzakelijk zal zijn. Bos sprak daarom zondag van een „zelfmoordstrategie” van het kabinet.

Ook de SP en GroenLinks zijn tegen de nieuwe coalitievoorstellen. SP–leider Marijnissen vindt dat D66 zijn geloofwaardigheid heeft verloren. „Vice–premier De Graaf weg, gekozen burgemeester weg, aanpassing kiesstelsel weg, kroonjuwelen weg, maar D66 blijft… en de geloofwaardigheid van D66 is weg”, aldus Marijnissen. Volgens GroenLinks–leider Halsema heeft D66 „zijn kroonjuwelen verpand aan CDA en VVD in ruil voor meer geld voor onderwijs”. Ze heeft de indruk dat De Graaf hiervoor is geofferd. „Misschien kan D66 ook minister Brinkhorst offeren, voor een miljard extra in de gezondheidszorg”.

Ondertussen voert D66–leider Dittrich gesprekken met drie kandidaten voor de opvolging van De Graaf. Nog voor het D66–congres komende zaterdag wil hij zijn kandidaat presenteren. Als serieuze kanshebber geldt D66–partijvoorzitter A. Pechtold, nu burgemeester van Wageningen.