Julianne Holt-Lunstad is psycholoog en neurowetenschapper aan de Brigham Young University in Utah. Ze was een van de eerste Amerikaanse wetenschappers die studies publiceerden over de relatie tussen eenzaamheid en lichamelijke klachten.

Begin oktober was Holt-Lunstad een paar dagen in Nederland in verband met een symposium in Ede over sociale gezondheid. Het symposium was georganiseerd door de Noaber Foundation naar aanleiding van de Week tegen Eenzaamheid. De dag ervoor neemt de psycholoog in de Long John’s Pub & Hotel in de historische binnenstad van Amersfoort de tijd voor een interview.

De studie waarin u eenzaamheid vergeleek met roken trok internationaal de aandacht. Wat was de aanleiding voor dit onderzoek?

„We ontdekten in eerder onderzoek dat er 50 procent minder sterfte is onder mensen die veel relaties hebben. Om dit te verduidelijken wilde ik eenzaamheid vergelijken met andere factoren. We vonden dat het effect van eenzaamheid op overleving vergelijkbaar is met roken.

Hopelijk vergroot deze uitkomst het bewustzijn van hoe belangrijk sociale contacten zijn voor onze gezondheid, en daarentegen, hoe schadelijk het gemis ervan is. Zodat we dit evenveel prioriteit geven als andere risicofactoren voor sterfte.”

Welke gezondheidsproblemen hangen samen met eenzaamheid?

„Een heel aantal, die betrekking hebben op onze fysieke, mentale en cognitieve gezondheid. Als het gaat om lichamelijke gezondheidsproblemen is er bijvoorbeeld bewijs dat eenzaamheid het risico verhoogt op hart- en vaatziekten, een beroerte, diabetes type 2 en kanker.

„Eenzaamheid verhoogt het risico op hart- en vaatziekten, een beroerte, diabetes type 2 en kanker” - Dr. Julianne Holt-Lunstad, psycholoog aan de Brigham Young University

Maar er valt nog meer te noemen, hoewel daar minder onderzoek naar is gedaan. Zo zijn er aanwijzingen dat eenzaamheid je vatbaarder maakt voor een virusinfectie en dat wondjes minder snel genezen. En een recente studie liet zien dat eenzaamheid samenhangt met het risico op glaucoom (een oogaandoening, MC).”

Hoe zeker bent u van een oorzakelijk verband? Mogelijk zijn ongezonde mensen gemiddeld genomen eenzamer, omdat ze bijvoorbeeld minder vaak de deur uitgaan.

„Het zijn epidemiologische studies, en dan is het vaak lastig om de richting van het effect vast te stellen. Willen we een oorzakelijk verband aantonen, dan zouden we eigenlijk experimenteel onderzoek moeten doen, maar dat is onethisch. We kunnen moeilijk mensen verplichten om geïsoleerd te leven.

Uit dierstudies is er wel bewijs voor een oorzakelijk verband. Dieren die alleen worden gehouden, hebben vaker een beroerte en gaan eerder dood dan dieren die in gezelschap van soortgenoten leven.

In onze studie naar eenzaamheid en sterfte weten we de richting van het effect ook. Op basis van gegevens waarbij mensen gedurende meerdere jaren zijn gevolgd, zagen we dat sociale verbinding voorspelt hoe groot iemands kans is om vroegtijdig te overlijden. We hebben daarbij rekening gehouden met variabelen zoals iemands leeftijd, leefstijl en gezondheid.”

Wat doet eenzaamheid met je lichaam?

„Daar hebben we wel ideeën over. Ik wil één biologisch mechanisme eruit lichten. Dat zit zo. Het lichaam ziet eenzaamheid als een bedreiging en reageert met een stresssignaal. Het centrale zenuwstelsel zet het beenmerg daarop aan om een ontstekingsreactie te ontketenen. Op de korte termijn kan een ontsteking heel nuttig zijn in reactie op ziekte of een verwonding, maar als de ontsteking chronisch is, kan ze allerlei fysieke en mentale gezondheidsklachten geven.

Er zijn meer verklaringen denkbaar, maar deze verklaring laat goed zien hoe de verschillende systemen in het lichaam met elkaar verweven zijn en waarom we zo veel verschillende effecten van eenzaamheid zien.”

Er is een heel spectrum van niet eenzaam tot heel eenzaam. Hoe weet je waar je ergens zit en of je goed scoort?

„Die vraag krijg ik vaak. Vooral tijdens de coronapandemie, toen het onzeker was hoelang de situatie zou voortduren, wilden mensen weten vanaf welk moment het gemis van sociale contacten gevolgen voor hun gezondheid begint te krijgen.

We bevinden ons allemaal ergens in het continuüm van niet eenzaam tot eenzaam. Waar precies is nog niet zo eenvoudig te bepalen. Er zijn verschillende dimensies van sociale verbinding en op sommige terreinen scoren we beter dan op andere.

De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) werkt momenteel aan richtlijnen, vergelijkbaar met die voor voeding. Daarmee kan de overheid beleid opstellen voor het niveau van sociale verbinding dat nodig is op scholen, op het werk, in gevangenissen en in ziekenhuizen.

Overigens bestaan er verschillende goed gevalideerde vragenlijsten. Sommige meten sociale steun, andere eenzaamheid, weer andere sociale cohesie of sociale netwerken. De uitdaging is om te komen tot één geharmoniseerde vragenlijst, die het volledige spectrum van sociale verbinding dekt. Ik heb daarvoor met verschillende organisaties samengewerkt, waaronder de WHO, de Verenigde Naties en de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling. Zo’n uniforme vragenlijst is ook belangrijk voor de wetenschap, zodat we gegevens met elkaar kunnen vergelijken.”

Is één boezemvriend even goed als tien vrienden met wie je minder close bent?

„Dat is een lastige vraag. Beide situaties zijn niet ideaal. Dat zal ik uitleggen.

We hebben een verscheidenheid aan relaties in onze levens nodig. Elk type relatie vervult verschillende behoeften. Een intieme partner, kinderen, vrienden, collega’s, buren; zij leveren allemaal een ongelooflijk belangrijke bijdrage aan je welzijn en zelfs aan je fysieke gezondheid. Je hebt daarom niet genoeg aan één persoon in je leven, hoe goed deze vriendschap ook is.

„Een intieme partner, kinderen, vrienden, collega’s, buren; zij leveren allemaal een ongelooflijk belangrijke bijdrage aan je welzijn en zelfs aan je fysieke gezondheid”

Als je maar één goede relatie hebt, maakt dat je ook kwetsbaar. Stel je hebt alleen een uitstekende vriend. Als hij verhuist voor zijn werk, zit je opeens zonder vrienden. Of je hebt alleen een partner. Als hij of zij overlijdt, blijf je alleen achter.

Een variatie aan vrienden kan heel waardevol zijn. Ze hoeven niet allemaal even dichtbij te staan. Maar het is wel goed als je iemand hebt die er voor je is en die naar je luistert als je in een emotionele crisis verkeert. En die je midden in de nacht kunt bellen als je plotseling iets mankeert. Of die je kan helpen als je huis overstroomt.”

Toch lijkt de een aan een enkele vriend genoeg te hebben, terwijl de ander het liefst een hele vriendenkring om zich heen heeft.

„Er kunnen individuele verschillen zijn. Hoewel het onderzoek ernaar nog in de kinderschoenen staat, suggereren meerdere studies dat vier tot zes vrienden optimaal zijn. Bij minder dan vier vrienden heb je een groter risico op gezondheidsproblemen. Bij meer dan zes vrienden nemen de voordelen weer af volgens sommige studies, hoewel andere onderzoeken dat weerspreken.”

Hoe belangrijk zijn fijne collega’s voor je welzijn en gezondheid?

„Veel mensen brengen het grootste deel van de dag op hun werk door. Daarom zijn aardige collega’s enorm belangrijk. Onderzoek laat ook zien dat goede onderlinge verhoudingen op het werk niet alleen van invloed zijn op je persoonlijke welbevinden en gezondheid, maar ook zorgt voor een lager ziekteverzuim, een hogere productiviteit en het krijgen van meer innovatieve ideeën. Je werkgever profiteert daar dus van.”

Wat is de rol van connecties op sociale media?

„Daar is veel onderzoek naar gedaan, maar deze studies kennen hun beperkingen. Het is niet zo dat we meer onderzoek nodig hebben, maar wel beter bewijs.

Sommige studies laten bijvoorbeeld zien dat mensen die veel tijd op sociale media doorbrengen zich vaker eenzaam voelen. Dit is alleen een correlatie, dus we weten niet of dit betekent dat gebruik van sociale media leidt tot eenzaamheid, of dat het gemis van fysieke vrienden leidt tot meer gebruik van sociale media.

Voor met name mensen die tot een minderheidsgroep behoren, zoals lhbti’ers, kunnen sociale media superbelangrijk zijn voor steun die ze niet uit hun eigen omgeving krijgen. Maar zij kunnen online ook het mikpunt worden van kritiek. Het is dus een mix van positieve en negatieve gevoelens, die binnen een individu kunnen verschillen. Dat maakt het doen van onderzoek erg complex. We hebben daarom nog geen goed beeld van de gezondheidseffecten van sociale media op de lange termijn.”

U hamert op het belang van vriendschappen. Het is voor veel mensen echter niet eenvoudig om vrienden te maken. Welke tips zou u hun geven?

„Ik denk dat een van de grootste obstakels gebrek aan tijd is. We leven in een zeer gehaaste tijd, waarin we heel veel willen doen. Vaak verwaarlozen we onze relaties en geven we prioriteit aan ons werk en onze hobby’s. Maar als we niet investeren in onze relaties, verliezen we het contact met mensen.

„Vaak verwaarlozen we onze relaties en geven we prioriteit aan ons werk en onze hobby’s”

Het kost ook tijd om nieuwe relaties aan te gaan. Verwacht niet dat je na het eerste contact gelijk dikke maatjes met iemand bent. Het opbouwen van een relatie is een langzaam proces, waarbij interactie van beide kanten helpt om deze te verdiepen.”

Klopt het beeld dat eenzaamheid vooral een probleem van ouderen is?

„Nee, we zien het onder alle leeftijden. Wel zijn ouderen extra kwetsbaar. Zo hebben ze soms moeite om buiten de deur te komen doordat hun gezondheid achteruitgaat of doordat ze niet meer kunnen autorijden. Gehoorproblemen kunnen ervoor zorgen dat ouderen gesprekken niet goed meer kunnen volgen. Ook is het mogelijk dat ze zich niet fit en energiek genoeg meer voelen om sociaal betrokken te blijven.”

Lees ook

Hersenwetenschapper bepleit meer waardering voor het bejaarde brein

In hoeverre beschermt het behoren tot een religieuze gemeenschap tegen eenzaamheid en gezondheidsproblemen?

Holt-Lunstad, die zelf behoort tot de Kerk van Jezus Christus van de Heiligen der Laatste Dagen en dus mormoon is: „Het deel uitmaken van een religieuze gemeenschap heeft inderdaad een beschermend effect. Daar zijn verschillende redenen voor. Zo kan de gemeenschap steun verlenen in tijden van nood. Religieuze mensen doen vaker vrijwilligerswerk, wat hun een sterk gevoel van saamhorigheid geeft. Daarnaast kan een gedeeld geloof mensen samenbrengen die verder sterk verschillen qua leeftijd en politieke voorkeur. Dat is belangrijk, aangezien we in een maatschappij leven waarin mensen het steeds moeilijker vinden om verschillen in opvattingen te overbruggen.

Interessant genoeg kan religie ook een bron van eenzaamheid zijn als mensen het gevoel hebben dat ze niet aan het ideale plaatje voldoen.”

Lees ook

Vrijwilligerswerk lijkt oudere te beschermen tegen aftakeling brein

U bent in een zogeheten blauwe zone in Italië geweest, een gebied waar mensen uitzonderlijk lang leven. Wat hebt u daar geleerd?

„Het zijn zeer hechte gemeenschappen waar mensen naar elkaar omzien. Dat vond ik heel opvallend. Iedereen kent iedereen. Omdat het afgelegen dorpjes zijn, zijn mensen op elkaar aangewezen. Bijzonder om te zien was dat mensen de sleutels van de voordeur van hun huis aan de buitenkant laten zitten. Ik vroeg een van de locals naar de reden. Hij legde uit dat dat logisch is: als je iets nodig hebt van de buren, kun je jezelf helpen.”

„De blauwe zones zijn zeer hechte gemeenschappen waar iedereen elkaar kent”

Steeds meer mensen voelen zich eenzaam. Tussen 2012 en 2022 is het aandeel eenzame volwassenen toegenomen van 39 procent tot 49 procent, blijkt uit onderzoek van het Trimbosinstituut. Maakt u zich daarover zorgen?

„Ja. En niet alleen omdat eenzaamheid zo ongezond is. Ook omdat mensen die geïsoleerd leven gevoeliger zijn voor radicalisering en extremisme. Eenzaamheid vormt dus een bedreiging voor onze veiligheid.”

„Mensen die geïsoleerd leven zijn gevoeliger voor radicalisering en extremisme”