Het Internationaal Botanisch Congres in Madrid besloot vorige week de namen van 218 planten en algen te wijzigen. Dat gebeurde „na een slopende zesdaagse sessie, bijgewoond door meer dan honderd onderzoekers”, meldt de Britse krant The Guardian. Ze beschouwen het besluit als „een heel belangrijke eerste stap”. De naamgeving werd overgelaten aan de wetenschapper die een plant, alg of schimmel het eerst beschreef, maar voortaan bekijkt een commissie of een naam niet discriminerend of denigrerend is.

Neem de kustkoraalboom. In het Latijn heet die Erythrina caffra. En caffra verwijst naar kaffers. Dat was eeuwenlang een neutrale aanduiding voor de inheemse bevolking van Zuid-Afrika, en onderling wordt de term daar nog steeds gebruikt, maar inmiddels wordt het als kwetsend scheldwoord beschouwd. Dus caffra wordt affra, en dat verwijst naar Afrika.

Bij de dieren is het nog niet zover. De kever die naar de Duitse dictator is genoemd, blijft de naam Anophthalmus hitleri torsen, oftewel: de hitlerkever. En een motje kreeg het predicaat Hypopta mussolinii toebedeeld, naar Hitlers Italiaanse evenknie. De commissie zegt dat je wel een nieuwe naam kunt bedenken, maar op een dag wordt die misschien ook weer als aanstootgevend gezien. Zo blijf je aan de gang.

Koosnaampje

Dat blijkt wel uit de aanduiding van groepen mensen. Een artikelenserie in de kerkelijke pers ”rondom de debielen” had zestig jaar geleden geen enkele negatieve bijsmaak, maar het woord is in onbruik geraakt. Er werd gesproken over gehandicapten, mensen met een beperking, mensen met mogelijkheden, andersbegaafden.

In 2015 ontstond ophef toen burgemeester Jorritsma van Almere haar favoriete restaurant Tante Truus aanbeval: het eten is er goed „en je krijgt er gratis een mongool bij”. In het restaurant werken mensen met een verstandelijke beperking. Jorritsma liet weten dat het woord mongool was gebruikt „als koosnaampje” en „absoluut niet beledigend bedoeld” was. Het werd gebruikelijker om over mensen met het syndroom van Down te spreken.

Een hazenlip wordt aangeduid als een schisis. Negers werden kleurlingen, het boek ”De negerhut van oom Tom” is herdrukt als ”De hut van oom Tom” en de negerzoen werd Buys Zoen of chocozoen. Sommigen ervoeren ook de termen moorkop, blanke vla, Eskimo-ijs en zigeunersaus als discriminerend.

In 2015 dacht Valtifest, een evenement in Amsterdam, met ”Hottentottententententoonstelling” een leuk jaarthema bedacht te hebben, maar volgens critici was het „een beledigende en politiek zeer incorrecte benaming.”

„Wij waarderen de overdaad aan voorzichtigheid, maar de naam Jodenkoek heeft ons nooit gestoord” - Centraal Joods Overleg

Overgevoelig

Jodenvet is inmiddels omgesmolten tot borsthoning. En een Alkmaarse bakker besloot in 2021 Jodenkoeken voortaan als Odekoeken over de toonbank te laten gaan. Er werden twee letters van de naam afgesnoept. „Wij waarderen de overdaad aan voorzichtigheid, maar de naam heeft ons nooit gestoord”, reageerde het Centraal Joods Overleg nuchter. „Er is een groep die het heel goed wil doen. Die gaat er dan overgevoelig mee om, terwijl de groep waarover het gaat, van een bepaald woord soms helemaal geen last heeft”, zegt taalhistoricus dr. Ewoud Sanders, die over de kwestie schreef.

Niet elke poging tot verandering is succesvol. „Smoushonden zijn zo genoemd omdat mensen vonden dat de beharing van het dier op de baard van Joden leek. Smous was aanvankelijk een neutraal woord, maar later een scheldwoord voor Joden. Die betekenis kent echter niemand meer en daarom is de naam smoushond gewoon blijven bestaan.”

Sanders zegt niets tegen het veranderen van woorden te hebben. „Maar documenteer de geschiedenis ervan wel goed. De koloniale geschiedenis is zeer beschamend, maar je moet niet proberen die uit het geheugen te wissen. Als mensen eisen dat een woord als ”neger” uit een woordenboek wordt geschrapt, gaat dat te ver, zeker als zo’n boek de taal van de afgelopen 150 jaar beschrijft, zoals de Dikke Van Dale. De redactie ging er dan ook niet in mee, maar schreef erbij: door een groeiend aantal mensen als minachtend ervaren term.”