De verschuiving in de machtsbalans heeft ook het economisch denken veranderd. In de jaren negentig was vrijhandel en globalisering het adagium onder economen. In het huidige geopolitieke klimaat staat dit denken onder druk. Willen we afhankelijk zijn van landen die geopolitiek erg ver van ons af staan en deze afhankelijkheid strategisch kunnen gebruiken? In vrijwel alle verkiezingsprogramma’s voor de Europese verkiezingen was de oproep te lezen om zulke afhankelijkheden af te bouwen en bepaalde productie terug naar Europa te halen.

Museum

Hoe moet Nederland als land met een open economie hiermee omgaan? Vooropgesteld: we kunnen de geopolitieke uitdagingen onmogelijk in ons eentje het hoofd bieden. Niemand wil dat de bestaanszekerheid van Europa op het spel komt te staan. Met als risico dat Europa een vervallen museum wordt waar grootmachten van buiten zich ongestoord kunnen uitleven in hun geopolitieke machtsstrijd.

De enige weg vooruit is een sterker Europa. In een wereld waarin machtsverhoudingen verschuiven, kan een sterke, diep geïntegreerde EU effectiever invloed uitoefenen op het wereldtoneel. Dat besef lijkt ook bij de meest eurokritische partijen te zijn doorgedrongen, met een PVV die niet langer pleit voor een nexit. De puinhoop die de brexit teweegbracht zal hier vast bij hebben geholpen.

Handelsbaten

Nederland heeft bovendien veel economisch voordeel van de interne markt. Cijfers van het CPB laten zien dat Nederland een van de landen is die in termen van handelsbaten het meest profiteert. De interne markt is als een veelkleurige paraplu, waaronder we kunnen schuilen voor de gure geopolitieke onweersbuien van buiten Europa.

Het draagvlak voor een sterk Europa wordt echter van twee kanten bedreigd. Enerzijds door populistische partijen die de EU willen uithollen. Het is een paradox: terwijl Europese samenwerking geopolitiek gezien belangrijker is dan ooit, richt het sentiment zich steeds meer naar binnen. Ook de SGP maakt zich hier schuldig aan. Haar verkiezingsprogramma schrijft nog altijd voor dat we „draaiboeken moeten opstellen om een uittreding uit de eurozone te faciliteren”.

Het draagvlak voor Europese samenwerking wordt echter evenzeer ondermijnd door technocraten die het liefst ieder probleem willen oplossen met gedetailleerde Europese wetgeving. Ook op beleidsterreinen waar Brussel weinig te zoeken heeft. Dat ondergraaft de steun voor samenwerking, getuige ook de recente verkiezingsuitslagen.

Europa zal hoe dan ook een geopolitieke speler van formaat moeten worden om niet als speelbal te eindigen. Een verdeeld Europa zal ons niet alleen geopolitiek, maar ook economisch laten afglijden, gesandwicht tussen de Amerikaanse en Aziatische grootmachten.

De auteur is econoom bij De Nederlandsche Bank. Hij schrijft op persoonlijke titel.