In een zee van zwarte toga’s vielen Sywert van Lienden, Bernd Damme en Camille van Gestel op maandag in de tjokvolle Amsterdamse rechtbank. In een civiele zaak werd daar gekissebist over de omstreden mondkapjesdeal, waar de drie mannen miljoenen aan verdienden. Dat geld eist de overheid nu terug. Ook het nieuwe bestuur van de Stichting Hulptroepen Alliantie (SHA), een non-profitorganisatie die door Van Lienden en zijn compagnons is opgezet, wil euro’s zien. Zo’n zes uur lang vlogen er beschuldigingen door de zittingszaal.

Kritiek klonk niet alleen aan het adres van Van Lienden en zijn zakenpartners. Hun wordt verweten steeds te hebben benadrukt belangeloos te opereren, terwijl achteraf is gebleken dat ze niet als SHA handelden maar namens hun commerciële bedrijf Relief Goods Alliance (RGA) veertig miljoen mondkapjes uit China bestelden. Het ministerie van volksgezondheid betaalde in 2020 ruim 100 miljoen euro voor de beschermingsmiddelen.

Ook tussen de overheid en de SHA was vijandigheid voelbaar. „Het wonderlijke is dat de staat zich nu presenteert als de vijand van SHA”, betoogde de advocaat van de stichting. Die dagvaardde Van Lienden en co als eerste. Het nieuwe bestuur en een groep van ex-vrijwilligers voelen zich misbruikt en procederen al een poos om het trio de in de zak gestoken miljoenen te laten terugbetalen. De SHA wil de opbrengst van de mondkapjesdeal onder meer gebruiken voor schenkingen aan goede doelen als onderzoek naar long covid.

Hoofdschuddend

Eerder hield de overheid zich afzijdig van de juridische strijd van de SHA. Nu is de staat alsnog naar voren gestapt en aast op hetzelfde geld als de stichting. De landsadvocaat vroeg de rechtbank om de deal nietig te verklaren en om terugstorting van alle winsten, inclusief rente. „De staat is hier om het onrecht recht te zetten.” Hoofdschuddend hoorde Van Lienden de tegenpartij aan.

Ook een andere ommezwaai van de overheid viel op: ruim vier jaar na de beruchte mondkapjesdeal stelde de staat maandag voor het eerst bedrogen te zijn door Van Lienden en zijn kompanen. Eerder leek het de staat niet te deren of een leverancier non-profit werkte of winst maakte; in 2022 constateerden onderzoekers van bureau Deloitte dat enkel de kwaliteit, prijs en leveringszekerheid van geleverde beschermingsmiddelen telden tijdens de pandemie.

Nu wordt daarover anders gedacht. De staat stelde in de rechtbank niets te hebben geweten van de winsten van Van Lienden, Damme en Van Gestel, en zei ook tijdenlang te hebben gedacht dat zij weldoeners waren. Dat de RGA losstond van de SHA? De overheid had naar eigen zeggen geen idee. „De staat en alle belastingbetalers hebben onbedoeld meebetaald aan de excessieve winst” voor het trio, zo stelde de landsadvocaat.

De drie zakenpartners blijven juist benadrukken dat ze van de overheid het commerciële RGA moesten inzetten. De belangrijkste betrokkenen zouden daarvan op de hoogte zijn geweest. „Waarom is de staat opeens veel agressiever?” vroeg de advocaat van Damme zich hardop af. „Omdat hij werd ingehaald door de schadeclaim van de stichting. Politiek gezien zou het moeilijk te verkopen zijn als de stichting er met de buit vandoor zou gaan. Men hoort Geert Wilders al fulmineren en twitteren.”

Even leek het er maandag op dat de zaak zonder vonnis tot een einde kon worden gebracht. Maar oud-vrijwilligers van de SHA verzetten zich in de rechtbank tegen een schikking, en ook Van Gestel stelt voorwaarden aan zo’n overeenkomst. In mei volgt een tweede zittingsdag.

Beslag op vermogen

Dinsdag is er eerst een kort geding rond Van Lienden, over het beslag dat de SHA in het strafrechtelijk onderzoek heeft gelegd op zijn vermogen. Van Lienden zegt daardoor niet in staat te zijn om een advocaat te betalen. De deken van de Amsterdamse Orde van Advocaten vindt dat Van Lienden recht heeft op juridische bijstand en heeft de SHA daarom gevraagd dat beslag gedeeltelijk op te heffen. De advocaat die Van Lienden inmiddels zijn hulp heeft aangeboden, was maandag nog niet officieel in functie.

„De staat en alle belastingbetalers hebben onbedoeld meebetaald aan de excessieve winst” - Landsadvocaat