Hopelijk is de collega die vrijdag zo uit zijn slof schoot morgen beter te spreken. Het gaat nooit lukken om dat rapport op tijd af te krijgen. Ik moet echt op tijd zijn voor die afspraak, maar stel dat ik in de file beland. Ik snap echt niets van wiskunde, ik haal nooit een voldoende.

Schiet je regelmatig (of elke zondagavond) in de stress als je denkt aan de week die voor je ligt? Dan ben je niet de enige. Zondagavondstress lijkt een veelvoorkomend verschijnsel te zijn. Volgens een uit 2022 daterend onderzoek van onlineplatform LinkedIn zou zelfs 80 procent van de werkenden te kampen hebben met spanningen veroorzaakt door de naderbij komende werkweek. Onder jongeren ligt dat percentage nog hoger. Van werkenden geboren na 1980 zegt 90 procent last te hebben van zondagavondstress.

Nu is het de vraag hoe representatief een onderzoek als dit is: vermoedelijke zullen mensen die ermee te kampen hebben eerder geneigd zijn online een vragenlijst in te vullen dan anderen. Niettemin is het een verschijnsel dat in brede kring herkenning oproept. Op zondagavond slecht in slaap kunnen komen, buik- of hoofdpijn hebben, bezet worden door paniekerige gedachten of een somber gevoel: als je er op dit moment geen last van hebt, heb je er wellicht in een andere periode van het leven wél mee te maken gehad.

Minder gezellig

Relatie- en gezinstherapeut Rien Geluk weet uit eigen ervaring wat zondagavondstress is. „Die avond val ik moeilijker in slaap. Als er in de week die voor me ligt spannende afspraken gepland staan, geeft me dat op zondagavond soms onrust. Ik ben daar dan in gedachten mee bezig, ook al wil ik dat helemaal niet. Maar het gaat bij mij gelukkig niet zover dat ik er misselijk van word.”

Zondagavondstress is niet alleen voor degene die er last van heeft vervelend, het heeft ook impact op de rest van het gezin. „Je bent minder bereikbaar en minder gezellig. Iemand die op zondagavond in de stress zit voor de werkweek die komt, is gespannen en in zichzelf gekeerd. Soms kun je dat doorbreken door te vragen: „Waar zit je aan te denken?”

„Iemand die op zondagavond in de stress zit voor de werkweek die komt, is gespannen en in zichzelf gekeerd” - Rien Geluk, therapeut

Er zijn allerlei verklaringen voor het vervelende gevoel dat velen op zondagavond besluipt. Zo is er vast een relatie met het contrast tussen de vrije zaterdag en zondag en de drukke week. Uit onderzoek is bekend dat veel mensen in het weekend meer positieve gevoelens hebben dan op werkdagen, schreef gedragswetenschapper Ben Tiggelaar in een column in NRC. Dat zorgt aan het „einde van de zondag voor een gevoel van verlies én negatieve anticipatie”.

Uit je ritme

Geluk: „Op vrije dagen hoef je minder geconcentreerd te zijn. Je bent uit je ritme. Je kunt je daardoor afvragen  of het je zal lukken om de draad weer op te pakken. Kan ik het nog wel? Ik zie ook veel zondagavondstress bij scholieren die onzeker zijn of ze het allemaal wel aankunnen. Het besef dat er de volgende dag weer gepresteerd moet worden, kan verlammend werken. Wat vaak ook meespeelt is dat je niet goed weet wat er op maandag van je verwacht wordt. Gedurende de werkweek weet je vaak precies wat je de volgende dag gaat doen. Omdat er meer dagen tussen zitten is dat op maandag anders.”

Je bent zélf op maandag ook anders, vult Geluk aan. „Ik merk dat mijn werk me op maandag minder gemakkelijk afgaat dan op dinsdag. Dat is een bekend verschijnsel. Vroeger werd een auto waar steeds van alles aan mankeert wel een maandagochtendauto genoemd. Dat heeft hiermee te maken.”

Wat voor veel mensen een rol speelt is dat op zondagavond voor hun gevoel de hele werkweek op hen afkomt. „Ze denken aan alle dingen die er de komende vijf dagen gedaan moeten worden. En dat kan voelen als een enorme berg. Het helpt als je weet dat je halverwege de week een dag vrij hebt of als je in je agenda op woensdag een dagdeel nog niet hebt ingevuld. Dat geeft ruimte. En het zorgt ervoor dat die berg in je beleving kleiner is.”

Intense tegenzin

Zondagavondstress is vervelend, maar niet per se verontrustend. Als een berg tegen de week opzien hoeft niet te betekenen dat je je werk niet aankunt of dat je op de verkeerde opleiding zit. Maar het kan daar wel een signaal van zijn. Geluk: „Als je zondagavond na zondagavond een intense tegenzin ervaart in wat je moet gaan doen, kan dat wel aanleiding zijn om dingen in je leven te veranderen. Misschien moet je overwegen ander werk te zoeken, of om naar een andere opleiding over te stappen.”

In hoeverre je gemotiveerd bent voor je werk of opleiding speelt zeker een rol bij het voorkomen van zondagavondstress, denkt Geluk. „Als je op maandag iets gaat doen wat je zelf leuk vindt, kijk je heel anders naar die dag dan wanneer het alleen een kwestie van moeten is. Op de middelbare school zijn er veel vakken die verplicht zijn en waarvan leerlingen zich afvragen wat het nut ervan is. Bij een beroepsopleiding of studie waar je voor gekozen hebt, ligt dat vaak anders.”

„Als je op maandag iets gaat doen wat je zelf leuk vindt, kijk je heel anders naar die dag ” - Rien Geluk, therapeut

Hoge normen

Geluk denkt niet dat de manier waarop christenen de zondag invullen een barrière is tegen zondagavondstress. „In praktische zin niet. De week, met alle verplichtingen die daarbij horen, komt ook op christenen af. Maar het is wel zo dat als Gods Woord in een preek opengaat er een hoop onrust en spanning wegvalt. Al gaat dat vaak maar om momenten. Je kunt dat niet vasthouden.”

Tegelijk kunnen ideeën over wat je op zondag wel of niet moet doen ook juist tot stress leiden. „Als er in het gezin of de omgeving waarin je verkeert hoge normen gelden voor de invulling van de zondag –bijvoorbeeld goede boeken lezen– en dat lukt je niet omdat je hoofd vol zit met gedachten aan je werk, dan kun je je daar schuldig over gaan voelen.”

Werklaptop

Wie last heeft van zondagavondstress doet er sowieso goed aan om te proberen die berg kleiner te maken. Dan kan door onder ogen te zien wat je de komende dagen allemaal te wachten staat. Geluk: „Je kunt wel tegen jezelf zeggen dat je er niet aan moet denken en dat het vast goed komt, maar dat werkt niet. Als ik last heb van zondagavondstress, bijvoorbeeld omdat ik opzie tegen de hoeveelheid werk, klap ik vaak even mijn werklaptop open. Het helpt mij om mijn agenda te checken. Dat vermindert de spanning. Daarna lukt het me beter om van de zondagavond te genieten of me te concentreren op een boek of een preek.”

Geluk weet dat mediagebruik op zondag in reformatorische kring gevoelig kan liggen. „Toch zou ik tegen ouders met een strikte opvatting over de zondagsrust willen zeggen: Als je een kind hebt dat erg opziet tegen school, sta het dan toe om even in Magister te kijken. Daar help je je kind echt mee. Zeggen dat het maar niet aan school moet denken heeft in ieder geval geen effect. Als je ergens niet aan wilt of mag denken, wordt het alleen maar erger.”