Wat is de achtergrond van de studie naar Chinese kerken in het VK?

Huang: „Behalve vertalen, publiceren en distribueren van de Bijbel probeert het BFBS de betrokkenheid van mensen op de Bijbel te vergroten. Onze visie is een wereld waarin iedereen de Schrift en de levensveranderende kracht ervan kan ervaren. Dat doen we door doelgroepen te begeleiden bij het Bijbellezen en hier ligt een taak voor onze onderzoeksafdeling. Sinds 2021 is er in het VK een enorme immigratiestroom vanuit Hongkong. Velen zijn christen en wij willen weten hoe zij omgaan met de Bijbel. Vandaar mijn studie ”Chinese Churches in Britain”, waarin ik deze vraag beantwoord. De bevindingen (zie puntenkader verderop in dit artikel, BP) leveren ons aanknopingspunten op hoe we deze groep kunnen bedienen.

Het plan voor deze studie begon overigens in 2020. Als vaste kerkganger merkte ik dat de uitbraak van het coronavirus grote impact had op de Chinese kerken in Groot-Brittannië. Ik ging bij een tiental gemeenten na hoe zij reageerden op de pandemie en ontdekte dat Chinese kerken in het VK weinig weten over zichzelf, mede aangezien recent onderzoek hiernaar ontbreekt.”

Welke theologische en ethische opvattingen houden Chinese kerken erop na?

„Ruim de helft van de circa 75 Chinese kerken die ik dit telefonisch heb gevraagd, noemt zich evangelisch. Maar ik weet dat dit percentage in 2011, het jaar dat ik naar het VK emigreerde, veel hoger lag. Het lijkt erop dat grenzen vervagen en tegelijkertijd de pinksterbeweging steeds meer voet aan de grond krijgt.

Qua opvattingen zijn Chinese christenen veel conservatiever dan hun Britse geloofsgenoten. Slechts zeer weinigen noemen zich liberaal. Niet minder dan 84 procent is van mening dat de Bijbel Gods geïnspireerde en onfeilbare Woord is. Vraag je dit aan Britse christenen, dan denkt ongeveer 40 procent hier zo over. Qua ethische opvattingen zijn Hongkongers ook behoudend. Ongeveer 14 procent is voorstander van het homohuwelijk, terwijl dit percentage onder Britse christenen met 60 procent veel hoger ligt.”

In Azië heeft het welvaartsevangelie flink wortel geschoten. Heeft deze stroming veel aanhangers in Brits-Chinese kerken?

„Op hun kansels tref je niet vaak welvaartspredikers aan. Chinese kerken in het VK zijn over het algemeen Schriftgetrouw en de boodschap is doorgaans hoe een leven er volgens Gods Woord behoort uit te zien. Onder Chinese christenen groeit ook het besef dat de liberale amusements- en vrijetijdscultuur moet worden uitgedaagd, binnen de kerk en daarbuiten. Steeds vaker klinkt het woord ”re-evangeliseren”, waarmee wordt bedoeld dat Britten opnieuw het Evangelie moet worden gebracht, dit keer door Chinezen.”

„Chinese kerken in het VK zijn over het algemeen Schriftgetrouw ” - Yinxuan Huang, onderzoeker Brits Bijbelgenootschap

Circa een kwart van de Chinese populatie in het VK is christen. Hoe verklaart u dit hoge aandeel?

„Daarmee is het christendom de dominante religie onder Brits-Chinese christenen. Waarom dit zo is, is een interessante vraag, temeer omdat het percentage christenen in bijvoorbeeld Hongkong maar circa 12 procent is – en nog lager op het vasteland van China en Taiwan. Hoewel ik het niet heb onderzocht, kan ik wel een onderbouwde gok doen waarom relatief veel nieuwkomers uit Hongkong christen zijn.

Om voor een BNO-visum (een speciale immigratieroute die de Britse regering in het leven heeft geroepen voor Hongkongers, BP) in aanmerking te komen, moet je beschikken over het nodige geld en inkomsten, zodat je in je levensonderhoud kunt voorzien. Wat voor Britten geldt en in zekere zin ook voor Hongkongers, is dat er een verband is tussen sociaaleconomische status en kerklidmaatschap. Anders gezegd: vooral de wat beter gesitueerde Hongkongers zijn naar het VK geëmigreerd en het is deze groep die je doorgaans in de kerk ziet. Niet voor niets hoor je nogal eens zeggen dat de kerk een middenklasseclub is.”

De afgelopen paar jaar werden 27 Chinese kerken gesticht. Is dat cijfer nog actueel?

„Het getal is gebaseerd op gegevens van vorig jaar februari, maar het aantal blijft groeien. Recent hoorde ik van drie nieuwe kerken die niet op mijn lijst staan. Zolang er Hongkongers naar het Verenigd Koninkrijk komen, zullen er nieuwe gemeenten worden gesticht.”

Bij welk type kerk sluiten Hongkongers zich doorgaans aan?

„Van de Brits-Chinese christenen gaat zo’n 75 procent naar Chinese kerken. Maar vergeleken met eerdere immigratiegolven uit China heeft 2021, het jaar dat de massale emigratie van Hongkongers naar het VK begon, gezorgd voor een waterscheiding. Anders dan bijvoorbeeld de eerste generatie Hongkongers, die kort na de Tweede Wereldoorlog emigreerden naar het VK, is de nieuwste lichting eerder geneigd zich aan te sluiten bij lokale kerken. Dat heeft ermee te maken dat een netwerk van zo’n 600 Britse kerken Hongkongers met open armen heeft ontvangen en veel praktische hulp heeft verleend. Daarnaast zie je dat deze groep zelf kerken sticht en er eigenlijk voor het eerst Hongkongse kerken ontstaan – kerken die we voorheen gewoon ”Chinees” zouden hebben genoemd.

Dat laatste heeft te maken met het feit dat er grote verschillen zijn tussen recent en langer geleden geëmigreerde Hongkongers. De nieuwste lichting heeft met de grootschalige protesten en invoering van de veiligheidswet een turbulente periode meegemaakt in Hongkong en gevestigde kerken staan hier heel verschillend in. Sommige zijn pro-China, andere het tegenovergestelde, waarbij aan beide kanten soms zeer expliciete politieke standpunten worden ingenomen.”

Bent u ook lid van een Chinese kerk?

„Ja, van de Oxford Chinese Gospel Church, een relatief nieuwe kerk, waar de voertaal Mandarijn is. Voor de coronapandemie hadden we zo’n veertig frequente bezoekers. Op dit moment zitten we nog steeds op dat niveau, maar we zijn compleet overvleugeld door de Kantoneessprekende Hongkongers, die inmiddels met meer dan honderd zijn. Het gros woont sinds maximaal drie jaar hier, maar er zitten ook een paar oudere Hongkongers tussen die vroeger onze diensten bezochten, maar lange tijd niet meer kwamen.”

Wat betekent het voor uw gemeente dat er zo veel nieuwkomers zijn?

„Dat we onze manier van kerk-zijn opnieuw moeten doordenken. Het betekent letterlijk uit onze comfortzone stappen om patronen en tradities waarmee we vertrouwd zijn tegen het licht houden. Omdat de kerkcultuur die nieuwkomers meebrengen uit Hongkong zo anders is dan wij gewend zijn, geeft dat spanningen. Het is een proces waarin we bereid moeten zijn om te leren en nederig te zijn en boven alles onze aandacht te richten op Jezus.”

Uit uw onderzoek blijkt dat veel Chinese kerken dezelfde spanningen ervaren.

„De afgelopen tien jaar had de helft van de Chinese kerken te maken met een kerkscheuring, of ontstond uit zo’n scheuring.”

Dreigt uw gemeente ook uiteen te vallen?

„Het hangt ervan af hoe we de kwestie van eenheid interpreteren. Wat in zijn algemeenheid voor migrantenkerken geldt, gaat ook op voor onze en andere Chinese kerken, namelijk dat ze niet scheuren vanwege theologische disputen, maar omdat verschillen rondom hoe kerk te zijn onoverbrugbaar blijken. Wat Chinese kerken extra kwetsbaar maakt, is dat 60 procent onafhankelijk is. Er is geen leiding van een overkoepelend kerkverband dat meekijkt.

„De afgelopen tien jaar had de helft van de Chinese kerken te maken met een kerkscheuring, of ontstond uit zo’n scheuring” - Yinxuan Huang, onderzoeker Brits Bijbelgenootschap

Het vraagstuk hoe kerk te zijn, speelt met de komst van Hongkongers in menig Chinese kerk. Qua groei in aantallen is de immigratie een zegen voor de Chinese gemeenschap en het is een kans voor ons om ook daarbuiten tot zegen te zijn. Maar tegelijk zijn er grote spanningen en is het noodzakelijk dat we Gods wil zoeken in hoe hiermee om te gaan. Als christenen behoren we allemaal tot dat ene lichaam van Christus en moeten we streven naar eenheid in plaats van verdeeldheid. Dat betekent ons richten op wat we gemeen hebben en niet focussen op kerkelijke tradities en cultuur, of uiteenlopende politieke standpunten.”

Speelt ook in uw kerk dat sommigen weinig van Peking moeten hebben en anderen juist heel pro-China zijn?

„Ja, ik kan hier wel een dag over praten. Hoe je aankijkt tegen wat er de afgelopen jaren is gebeurd in Hongkong is een belangrijke vraag. Niettemin is het onderwerp in veel Chinese kerken een taboe, terwijl nieuwe Hongkongse kerken zich juist expliciet uitspreken voor democratie.

Zelf ervoer ik weerstand als gevolg van dit thema toen ik mijn onderzoek uitvoerde. Hongkongse kerken die ik benaderde, reageerden eerst niet op mijn vragen, vermoedelijk omdat ze aan de spelling van mijn naam zagen dat ik Chinees en geen Hongkonger ben en me waarschijnlijk aanvankelijk aanzagen voor een spion.

Het wantrouwen binnen Chinese kerken is groot en er is onderling zelfs haat, zeker onder degenen die onder de 50 jaar zijn. Ik ken meerdere voorbeelden van Chinese kerken die diensten in het Mandarijn en Kantonees houden waarvan de leden van beide gemeenschappen niet met elkaar in een ruimte willen verkeren. Een voorganger stuurde me via sociale media een voorbeeld van hoe soms conversaties tussen beide groepen lopen. Iemand zei: „Jij gaat zeker weten naar de verdoemenis. Weet dat ik op de oordeelsdag naast God ga zitten en ervan ga genieten dat jij brandt in de hel.” Kun je je voorstellen dat zoiets klinkt uit de mond van iemand die zich christen noemt?

„Het wantrouwen binnen Chinese kerken is groot en er is onderling zelfs haat” - Yinxuan Huang, onderzoeker Brits Bijbelgenootschap

Het illustreert hoe diep de haat kan zitten. Tegelijk lukt het niet goed om adequate theologische antwoorden te geven op de politiek gerelateerde vragen die er in de Chinese gemeenschap leven. Dit is wel broodnodig en er moet gelegenheid worden geboden voor discussie en ruimte voor twijfel. Als we dit niet doen, zal het niet blijven bij een enkele lokale scheuring, maar zal de volgende generatie een groot schisma meemaken in de Chinese kerk.”