Voor de zevende keer sinds de instelling van de zogenaamde Vijfde Republiek (geboren in 1958) gingen de Fransen zondag naar de stembus om een president te kiezen. Dat ging niet, zoals gebruikelijk, om een ambtstermijn van zeven maar om vijf jaar. Deze grondwetsverandering vorig jaar diende om een onevenwichtigheid in het politieke systeem weg te werken.

Niemand kan ontkennen dat de Franse republiek trekken heeft van een monarchie. Als de presidenten een goede gezondheid was gegeven, konden ze zeven jaar lang blijven zitten in het Elysée. Als het meezat, zelfs twee termijnen van zeven jaar, wat alleen Mitterrand lukte (1981-1995). Niet alleen generaal Charles de Gaulle eertijds, maar vooral François Mitterrand slaagde erin te regeren als een vorst.

Vanouds beschikt de Franse president over een grote macht. Hij bepaalt de defensieaangelegenheden en het buitenlandse beleid. De premier doet de lopende zaken, de huishouding zogezegd. Heeft de president een meerderheid in het parlement, dat voor vijf jaar wordt gekozen, dan zijn hij en zijn premier meestal twee handen op één buik. Heeft hij geen meerderheid, dan levert dat doorgaans flinke spanningen op in het politieke bedrijf.

De neogaullist en rechtse president Chirac moest de afgelopen vijf jaar regeren met de socialistische en linkse premier Jospin. Overigens is het vaker gebeurd dat een president en een premier van verschillende politieke kleur samen moesten regeren. Dit verschijnsel noemt men in Frankrijk sinds jaar en dag de ”cohabitation”. Wonderlijk genoeg leek de Vijfde Republiek bestand tegen deze constellatie, die toch de grenzen van bestel oprekte.

Met de bekorting van de presidentiële termijn komt er een einde aan dit karaktertrekje van de Franse republiek. De president alsook het parlement worden nu voor vijf jaar gekozen. Ook gelijktijdig, want op 9 en 16 juni zijn er parlementsverkiezingen in Frankrijk. Als het meezit, gaan straks presidents- en parlementsverkiezingen in Frankrijk synchroon lopen.

De meeste mensen leken zich zondag nauwelijks bewust van die achtergronden. Zij zagen zich geplaatst voor de keus uit zestien kandidaten. De animo om te stemmen was in Frankrijk niet groot. Zeker 28,5 procent van de stemgerechtigde Fransen zag in ieder geval niets in de beide leidende beroepspolitici Chirac en Jospin, die het in 1995 ook al tegen elkaar opnamen en wier programma’s rond misdaadbestrijding, privatisering en belastingverlaging bijna identiek waren. Zij maakten niet de gang naar de stembus.

Die absentie gaf de partij van de extreem rechtse nationalist Le Pen de wind in de zeilen. Hij werd met 17,02 procent van de stemmen tweede en liet de socialist Jospin achter zich. Een ongehoord verschijnsel in het beschaafde Frankrijk. Iets waar nauwelijks woorden voor zijn te vinden. Frankrijk moet tot zijn schade en schande erkennen dat het verschijnsel-Le Pen een blijvende en een te duchten factor is in de politiek. Voorts hielden de ’olifanten’ in Parijs geen rekening met gevoelens die onder de Franse bevolking leven: men voelt zich onveilig. Het drama in de Parijse voorstad Nanterre, waar een gestoorde man eind maart acht raadsleden doodschoot, was voor veel Fransen de druppel die de emmer deed overlopen.

Toch zijn in een groot deel van Europa de signalen van het Franse scenario merkbaar geweest. Daar waar de gematigde socialisten Gerhard Schröder en Tony Blair en het Nederlandse paars regeren, is namelijk het debat verstomd. Ook in Frankrijk gebeurde dat onder de socialist en premier Lionel Jospin. Politicoloog Alain Duhamel ziet in die vervlakking -amerikanisering, in zijn woorden- vooral de reden voor de zwakke uitstraling van de twee tegenpolen Chirac en Jospin. Dat is nu zowel in Frankrijk als in Duitsland (Saksen-Anhalt) afgestraft. In Nederland gebeurt op 15 mei hetzelfde: de PvdA kalft af ten gunste van onder meer de populist Pim Fortuyn.

Vanwege de geringe aantrekkingskracht van de twee koplopers Chirac en Jospin werden in Frankrijk de andere kandidaten ineens prominent. De stoet van kanslozen profiteerde dit jaar vooral van een wetswijziging waardoor iedere kandidaat evenveel zendtijd op radio en televisie kreeg toegewezen.

Veel kandidaten die bij andere verkiezingen nooit enige naamsbekendheid wisten te verwerven, traden door de nieuwe regel op de voorgrond en kregen een aanhang waarop ze zelf waarschijnlijk nooit hadden gerekend. Kandidaten zoals de jonge trotskist Olivier Besançenot of de vertegenwoordiger van de jagers, Jean-Saint Josse, hadden door hun ongekunstelde optreden en eenvoudige taal bij veel mensen een streepje voor.

Volgens analisten was het vanwege de variëteit aan kandidaten en hun aantal -nooit eerder deden zo veel kandidaten mee- onmogelijk een voorspelling te doen over het stemgedrag in de tweede ronde. Maar zij gingen nog uit van een gevecht tussen Chirac en Jospin. Nu Chirac en Le Pen doorgaan naar die ronde, valt er sowieso het een en ander af. De socialisten, de trotskisten en de groenen lijken hun stem aan Chirac te geven. „Le Pens score moet, omwille van de eer van Frankrijk, zo laag mogelijk blijven”, zei de socialistische minister van Financiën, Dominique Strauss-Kahn, zondag in een oproep aan alle fatsoenlijke republikeinse en democratische Fransen. Voor Le Pen blijft er niet veel meer over dan de aanhang van zijn afvallige partijlid Bruno Mégret (2,4 procent), die zelf een lijst is begonnen. Dat houdt in dat Frankrijk op 5 mei Chirac weer als president krijgt. Let wel: onder voorbehoud. Zijn verkiezing betekent dan voor hem geen eclatante overwinning. Eerder wordt Chirac president bij gebrek aan beter.