Bedrijven moeten vaker hun productie beperken op momenten dat Nederland veel stroom verbruikt. Ook burgers moeten hun gedrag aanpassen: auto’s opladen en wassen als er veel stroom beschikbaar is, maar niet in het begin van de avond, als het stroomverbruik op zijn hoogst is.

Die oproep doen Manon van Beek en Maarten Abbenhuis, directeur en operationeel directeur van Tennet, de beheerder van het hoogspanningsnet. Door hun gedrag aan te passen, kunnen bedrijven en burgers een bijdrage leveren aan het ontlasten van het overvolle stroomnet.

Het is niet de eerste keer dat Tennet zo’n oproep doet. In Limburg kreeg die gevolg: er waren bedrijven die tegen betaling hun productie tijdens piekuren verminderden. Maar elders vond de oproep weinig gehoor.

„Ik doe een moreel appel op bedrijven”, zegt Van Beek. „We gaan opnieuw uitleggen waarom productiebeperking in piekuren echt nodig is. Wellicht kijken we ook naar de vergoedingen die we daarvoor uitkeren.”

Moeten bedrijven niet gedwongen worden, zoals minister Rob Jetten (klimaat) al suggereerde? Van Beek: „Daar gaan wij niet over. Dat is een kwestie van de politiek. Maar je zou bedrijven kunnen verplichten uit te leggen waarom ze níét meewerken.”

Oranje

Twee jaar geleden noemde Van Beek het „een dieptepunt” dat sommige bedrijven in Brabant en Limburg niet op het stroomnet konden worden aangesloten. Inmiddels is dat in een groot deel van Nederland het geval. Abbenhuis toont een kaartje: oranje- en roodgekleurd zijn de gebieden waar (voorlopig) geen extra aansluitingen mogelijk zijn. Een groot deel van Nederland kleurt of rood of oranje.

Wat dat concreet inhoudt? Zo’n 700 verzoeken van regionale netbeheerders, grote bedrijven en zonneparken voor een aansluiting op het hoogspanningsnet kan Tennet nu niet inwilligen. Bij regionale netbeheerders liggen 9000 aanvragen om stroom te krijgen en 10.000 aanvragen om stroom terug te leveren aan het net. Een grote wachtrij.

Het bedrijfsleven mort daarover, particulieren met zonnepanelen ook en in Almere dreigt de bouw van nieuwe woonwijken te stranden op het overvolle stroomnet. Van Beek: „Dat capaciteitsprobleem is niet voorbij. Dat duurt nog een jaar of tien. Dat moeten we erkennen. We zitten in de lastigste fase van de energietransitie.”

Bouwen

Intussen steekt Tennet kapitalen in uitbreiding en vergroening van het net. In 2022 investeerde het 4,5 miljard euro, in 2023 kwam daar een klap geld bij –hoeveel precies wordt maandag bij de presentatie van de jaarcijfers bekend– en in 2024 wederom. Dat geld gaat onder meer naar nieuwe aansluitingen voor windparken op zee, hoogspanningslijnen en -stations. Van Beek: „Bouwen, bouwen, bouwen, dat is het belangrijkste.” Er staan de komende tien jaar zo’n 700 projecten op het programma.

Maar bouwen, bouwen, bouwen is niet genoeg. Tevreden is Van Beek over gesprekken met overheden. Het verlenen van vergunningen gaat daardoor soms sneller, waardoor projecten eerder kunnen worden aangevat. Tennet heeft veel vergunningen nodig. Ruimte ook. Abbenhuis: „Voor die projecten zijn 6500 tot 10.000 voetbalvelden nodig.”

Verder keek Tennet of het zaken efficiënter kan aanpakken. Zo worden nieuwe hoogspanningsstations –er moeten er 140 worden vervangen– prefab gefabriceerd. Dat gaat sneller en is veiliger. Voor elektrische stopcontacten op zee is een standaardtype ontworpen.

Door technische aanpassingen kan het net beter worden benut. Daarbij wil Tennet vaker ”op de limiet” werken. Van Beek: „Lijnen en transformatoren zijn dan een paar uur overbelast. Dan kunnen we meer stroom transporteren en meer klanten aansluiten, maar neemt de kans op storingen toe.”

Pikante stap

Batterijen kunnen ook een bijdrage leveren, zegt Abbenhuis. Als alle bestaande plannen worden uitgevoerd, zouden batterijen in 2030 heel Nederland voor drie à vier uur van stroom kunnen voorzien. Probleem is wel dat er voor 64 gigawatt aan projecten in de wachtrij staat, terwijl er maar 10 gigawatt nodig is.

Tennet overweegt ook een pikante stap. Normaliter wordt de klant die zich het eerst meldt het eerst geholpen. Dat zou anders kunnen: Tennet zou voorrang kunnen verlenen aan aanvragen die maatschappelijk gezien het meest urgent zijn of die de meeste invloed hebben op het vergroten van de netcapaciteit. Het bedrijf studeert hier nog op.

Lees ook

File op het stroomnet: wie krijgt elektriciteit en wie niet?

Het volle stroomnet mag een probleem zijn, het is wel een teken dat het met de vergroening opschiet, memoreert Van Beek, die er nog even bij vermeldt dat storingen, ondanks ingrijpende verbouwing van het stroomnet, nog altijd zeldzaam zijn. Hoewel de zon zich in februari weinig liet zien, kwam 52 procent van de Nederlandse stroomproductie van groene bronnen.

Nooit eerder exporteerde Nederland zo veel groene stroom als in februari. Met 3,5 zonnepaneel per inwoner is Nederland wereldkampioen panelen. Met een kwart van alle laadpalen in Europa is het Europees kampioen laadpalen.

Zigzagbeleid

Het is belangrijk dat dat tempo erin blijft. Tennet heeft al contracten afgesloten voor platforms, kabels en stations voor nieuwe windmolenparken op zee die pas over een paar jaar verrijzen. Dat wil het vaker doen, al was het maar voor de zekerheid.

Lees ook

Elektriciteitsnet piept en kraakt

Nederland is niet het enige land dat vergroent en Tennet niet de enige netbeheerder. Wie te lang met opdrachten wacht, kan achter het net vissen. Nu al zijn transformatoren moeilijk te krijgen. Zo bezien is het, zegt Van Beek, belangrijk dat de overheid de vergroening niet gaat belemmeren. „Zigzagbeleid is niet goed.”

Tennet kan, zegt Van Beek, nog redelijk goed aan mensen komen. Inclusief het Duitse deel werken er ruim 8000 mensen, een aantal dat naar 10.000 zal oplopen. Maar leveranciers, zoals installatiebedrijven, komen wel vaak personeel tekort. Beperking van de arbeidsmigratie is daarom geen goed idee, stelt Abbenhuis. „Er werken nu mensen van zeventig verschillende nationaliteiten bij ons. Er is werk genoeg.”