Het is twee jaar geleden dat Rusland Oekraïne binnenviel: een tragische verjaardag. De overtuiging dat Oekraïne de overwinning kan behalen, zwakt af. De westerse eensgezindheid wordt brozer en een patstelling aan het front dreigt, zo stelt de Adviesraad Internationale Vraagstukken. Terecht vraagt het rapport van deze raad aandacht voor versterking van de Europese veiligheidsarchitectuur en defensie-industrie.

Europa moet de krachten bundelen om het eigen huis op orde te krijgen én om zich onverzettelijk te blijven inzetten voor een internationale rechtsorde die bescherming biedt tegen de machtspolitiek van grootmachten en autocratische en autoritaire regimes. Er staat dus iets op het spel bij de Europese verkiezingen op 6 juni.

Om zich tot een geloofwaardige veiligheidsspeler te kunnen ontwikkelen, moet Europa investeren in een Europese veiligheidsgeméénschap (en ja, daar rekenen we de Britten en Noren gewoon bij). Die rust op drie pijlers: investeren in verankerd vertrouwen, regelveiligheid en verantwoordelijkheid nemen op het wereldtoneel.

Houvast

Ten eerste: het cement van iedere veiligheidsgemeenschap is vertrouwen. Het christelijk-sociaal denken heeft door de eeuwen heen telkens aandacht gevraagd voor de existentiële kant van veiligheid. Met het begrip ”certitudo” (Latijn voor ”zekerheid”) wordt verwezen naar de zekerheid en houvast die bij God te vinden zijn, zelfs voorbij lijden en dood.

In afgeleide vorm –en daardoor politiek meer bruikbaar– wijst houvastveiligheid ook op veiligheid als relationeel begrip tussen mensen onderling. Veiligheid vinden we in de vorm van houvast bij en vertrouwen in elkaar. Wanneer het niet veilig is, zijn er dan mensen, gemeenschappen en landen waar we op kunnen rekenen? En kunnen zij andersom op ons rekenen?

Houvastveiligheid ligt buiten het klassieke domein van veiligheidsmaatregelen en bevindt zich meer op het terrein van relaties en zachte samenbindende krachten. Het gaat daarbij niet alleen om de relatie tussen regeringsleiders, maar ook om het vertrouwen op samenlevingsniveau. Intern gekibbel kan geen kwaad, zolang het basisvertrouwen op orde is en de diversiteit van Europese lidstaten tot kracht wordt gemaakt.

Defensiebudgetten

In de tweede plaats mag het belang van zogenaamde ”regelveiligheid” (Latijn: ”securitas”) niet onderschat worden. Zelfs een groot voorvechter van ”certitudo” als Maarten Luther kon er niet omheen dat wie in aardse zaken verantwoordelijkheid draagt voor anderen zich voor hun veiligheid dient in te spannen. En er valt nog genoeg te regelen.

De optelsom van de nationale defensiebudgetten van EU-lidstaten (240 miljard euro in 2022, 270 miljard euro in 2023) laat zien dat het potentiële militaire vermogen niet gering is. De gefragmenteerde wijze waarop het geld wordt uitgegeven, laat echter nog heel wat te wensen over. Met oneigenlijk gebruik van het soevereiniteitsargument om nationale commerciële belangen te verbloemen zijn de veiligheid van burgers, de bescherming van ons grondgebied en de internationale rechtsorde niet gediend. Daarom moet er in Europees verband worden gewerkt aan een defensie-industrie die voor genoeg militaire middelen zorgt om het grondgebied en de internationale rechtsorde te beschermen, zodat deze méér is dan de som der delen.

Geroepen

Ten slotte: de Europese veiligheidsgemeenschap die haar zaken qua praktische maatregelen en houvast op orde heeft, verschuilt zich niet in een fort maar neemt verantwoordelijkheid op het internationale toneel. Vrede en veiligheid liggen niet eenvoudig binnen bereik; het is geen kwestie van ”als we maar genoeg ons best doen”. We kunnen een gebroken wereld niet heel maken, maar we zijn wél geroepen om in beweging te komen.

Wanneer ons respect voor de internationale rechtsorde ophoudt wanneer anderen er een loopje mee nemen, is dat niet alleen problematisch vanuit principieel oogpunt, maar ook uitermate dom in strategisch opzicht. Zonder internationale rechtsorde heeft Europa het nakijken. Juist om een coalitie voor ”fair play” (te werk gaan volgens de regels) te kunnen bouwen, moet Europa zich dus, binnen zijn mogelijkheden, inzetten voor en hulp bieden aan landen en burgers die ten prooi vallen aan autoritaire regimes en autocratische leiders.

Basisvertrouwen

Kortom, een geloofwaardig Europa stelt orde op zaken in de eigen veiligheidsgemeenschap. Naast de regelveiligheid van een defensie-industrie die aan de Europese veiligheidsgemeenschap dienstbaar is, betekent dit ook investeren in het basisvertrouwen tussen Europese politieke leiders en Europese samenlevingen. Het omvat ook een blijvende, onverzettelijke inzet voor de internationale rechtsorde. Daar gaat pas echte afschrikking van uit.

Dr. Trineke Palm is directeur van het Wetenschappelijk Instituut (WI) van de ChristenUnie en gepromoveerd op de ontwikkeling van het Europese veiligheids- en defensiebeleid. Mirjam Kosten onderzoekt als wetenschappelijk medewerker van het WI het thema veiligheid en globalisering.