Hoe Einstein zich bewoog door tijd en ruimte
De eerste is het niet, deze nieuwe levensbeschrijving van Albert Einstein. Dat zou het verschijnen van ”Einstein in tijd en ruimte” wat discutabel kunnen maken. Toch doet die kwalificatie het boek geen recht.
Samuel Graydon, wetenschapsjournalist bij Times, heeft uit allerlei primaire bronnen zoals brieven en autobiografische notities diverse, soms wat triviale wetenswaardigheden weten te achterhalen. Wie wist bijvoorbeeld dat Einstein een fervent voorstander was van een eigen Joodse staat? En dat hij collecteerde voor de zionistische beweging?
Een rode draad door het leven van Einstein is zijn weerzin tegen autoriteit. Als hij het niet eens is met de militaristische Duitse regering laat hij zich op 16-jarige leeftijd statenloos verklaren. Als uitgesproken pacifist heeft hij ook niets met militarisme.
Vanwege zijn onafhankelijke instelling wil hij evenmin iets weten van het orthodoxe christendom; Bijbelverhalen kunnen gewoon niet waar zijn. Leraren hebben daarom ook veel te stellen met de vrijgevochten jongeman. Tegen de wil van zijn ouders gaat hij een vriendschapsrelatie aan met de Servische Mileva Marić. Tijdens een vakantie verwekt hij bij haar een buitenechtelijke dochter, Lieserl.
Stomdronken
Tussen allerlei triviale feitjes door komen Einsteins grote ontdekkingen ter sprake. Wanneer hij in 1905 zijn wetenschappelijk artikel over de speciale relativiteitstheorie heeft voltooid, ligt hij naar eigen zeggen met Marić „stomdronken onder tafel”, hoewel hij officieel geheelonthouder is. Deze theorie houdt in dat tijd en lengte niet universeel zijn, maar verschillend voor waarnemers die ten opzichte van elkaar bewegen. In een postscriptum dat hij enkele maanden later schrijft, komt zijn beroemd geworden formule E=mc2 aan bod.
Einstein wordt hoogleraar, maar dat komt zijn huwelijk met Marić niet ten goede. Zijn gezin vindt hij maar hinderlijk, omdat dat hem afleidt van zijn wetenschappelijke werk. Het huwelijk loopt in 1914 op de klippen. Zij heeft verschillende buitenechtelijke affaires, maar Einstein is „een waardeloze echtgenoot”, schrijft Graydon.
Zijn algemene relativiteitstheorie is in 1915 klaar. Einstein formuleert daarin een nieuwe benadering van de zwaartekracht. In 1919, tijdens een zonsverduistering, blijkt dat licht afbuigt door de zwaartekracht van de zon. De nieuwe theorie werkt. En daarmee behoort deze tot de gevestigde wetenschap.
De inmiddels beroemde natuurkundige maakt in 1933 een reis naar de VS; vanwege het groeiende antisemitisme in Duitsland besluit hij niet meer terug te gaan. Als hij in New York van het schip de Rotterdam stapt, wacht een leger journalisten hem op. „Kunt u ons in één zin een samenvatting geven van de relativiteit?” vraagt een verslaggever. „Ik probeer al heel mijn leven om die in één boek te krijgen”, antwoordt Einstein. „En hij wil dat ik het in één zin samenvat!”
Vervolgens proberen ze het bij chemicus Chaim Weizmann, die ook van de boot stapt. „Tijdens de overtocht heeft Einstein me elke dag zijn theorie uitgelegd”, antwoordt Weizmann. „Tegen de tijd dat we aankwamen, was ik er volledig van overtuigd dat hij die begrijpt.”
Geloof in God
Van de New Yorkse rabbijn Herbert Goldstein krijgt Einstein een wonderlijk telegram met de vraag: „Gelooft u in God?” „Niemand, behalve een Amerikaan zou het in zijn hoofd halen om iemand een telegram te sturen met de vraag: „Gelooft u in God?””, reageert Einstein. Maar zijn reactie is duidelijk: „Ik geloof in de God van Spinoza, Die Zich openbaart in de ordelijke harmonie van wat bestaat, niet in een God Die Zich bezighoudt met de lotgevallen en daden van menselijke wezens.”
Later zegt hij in een interview: „We bevinden ons in de positie van een klein kind dat een enorme bibliotheek vol boeken in vele talen binnengaat. Het kind vermoedt enige ordening, maar weet niet wat die orde is. Dat lijkt mij de houding van zelfs de meest intelligente mens tegenover God.” Einstein laat zich kennen als een pantheïst; hoe God Zich in de Bijbel openbaart, is niet aan hem besteed.
Zo beschrijft Graydon Einsteins lotgevallen in 99 hoofdstukken, het ene van slechts een paginalengte, het andere veel langer. Het boek besluit met een terugblik van Einstein op 65-jarige leeftijd, een moment waarop hij verlangt naar rust. Al met al leest het boek vlot, onder meer ook vanwege de vele anekdotes. Maar wie al enkele biografieën van Einstein achter de rug heeft, zal er niet heel veel nieuws meer in ontdekken.
Boekgegevens
Einstein in ruimte en tijd. Een leven in 99 deeltjes, Samuel Graydon; uitg. Atlas Contact; 334 blz.; € 27,99
