Koning van Jordanië zijn betekent lopen op een balanceerkoord boven het kruitvat dat het Midden-Oosten voortdurend is. De ene keer wordt een reactie op gebeurtenissen in een buurland verwacht, de andere keer dient onrust in eigen land de kop ingedrukt te worden. Binnen de eigen familie zelfs.

Abdullah II bin al-Hussein staat bekend als een modern monarch, die niet voortdurend in kinnesinne –haat en nijd– met het Westen en buurland Israël leeft. Toen Israël echter in reactie op de terroristische aanslagen van 7 oktober besloot de dreiging van Hamas in te perken, kwam het Jordaanse koningspaar al snel met felle kritiek op de militaire operatie in de Gazastrook. Koningin Rania is zelf Palestijns en haar man kan het zich niet veroorloven de 3 miljoen Palestijnen in zijn land al te veel tegen de haren in te strijken.

Door de oorlogen in buurlanden is Jordanië al heel lang een toevluchtsoord voor vluchtelingen. De Jordaanse regering spant zich ervoor in de onrust buiten de grenzen te houden. Eind december was de koning in Egypte om te praten over een mogelijk staakt-het-vuren in de oorlog tussen Israël en Hamas.

Drie weken geleden sprak premier Rutte met de Jordaanse vorst „over de nog altijd zeer zorgwekkende humanitaire situatie in Gaza”, zoals de minister-president op het sociale medium X noteerde. „Mede dankzij de grote inzet van Jordanië worden hulpgoederen aan Gaza geleverd. We bespraken wat we samen nog meer kunnen doen om ervoor te zorgen dat op een veilige manier meer hulp het gebied in komt.” Daarnaast keken de twee tijdens het gesprek „vooruit naar een langetermijnoplossing, waarbij onze landen nauw samenwerken. Nederland blijft zich hardmaken voor een tweestatenoplossing, met een levensvatbare Palestijnse staat naast een veilig Israël.” Samen met Jordanië wierp Nederland zondagavond hulpgoederen af boven de Gazastrook.

Bruiloften

Al met al werd 2023 voor de vorst –die vorige week 62 werd– weer een bewogen jaar. In maart trouwde zijn dochter Iman. Begin juni volgde de oudste zoon, kroonprins Hussein. Die laatste bruiloft trok tal van vorstelijke gasten, onder wie koning Willem-Alexander, koningin Máxima en kroonprinses Amalia.

In de jaren daarvoor was koning Abdullah bezig de onrust in zijn eigen familie te bezweren. Voorjaar 2021 kreeg zijn halfbroer Hamzah huisarrest en bijna twintig anderen werden gearresteerd. Ze zouden zich schuldig gemaakt hebben aan het destabiliseren van Jordanië, onder andere door kritiek te hebben op het landsbestuur. Twee betrokkenen kregen vijftien jaar celstraf omdat ze volgens de rechtbank probeerden Hamzah op de troon te krijgen. En dan moest Abdullah van de troon af.

Achter het oproer zat oud zeer: Hamzah was door zijn vader vlak voor zijn dood aangewezen als kroonprins, maar Abdullah heeft hem die positie in 2004 ontnomen.

In een open brief aan het volk liet de koning in 2021 merken hoe hij de kwestie ervoer. De onrust was niet de moeilijkste of gevaarlijkste episode voor de stabiliteit van zijn koninkrijk geweest, maar wel de pijnlijkste: „Er was niets te vergelijken met mijn schok, pijn en woede, als broer en als hoofd van de Hasjemitische familie en leider van dit trotse volk.”

In mei 2022 pakte de koning zijn broer opnieuw aan. Hamzah mocht niet meer zelf bepalen waar hij woont, met wie hij communiceert en waar hij naartoe gaat. „De afgelopen jaren heb ik geprobeerd heel veel geduld te hebben met mijn broer en me in te houden. Ik heb zijn gedrag vaak geaccepteerd in de hoop dat hij ooit volwassen zou worden en dat ik dan een broer zou hebben die ons volk en ons land trots zou maken. Ik heb zo veel geduld gehad, maar hij heeft me keer op keer teleurgesteld”, stelde de koning. „Ik ben tot de teleurstellende conclusie gekomen dat hij niet zal veranderen. Een jaar lang heeft hij zichzelf op het rechte pad kunnen zetten en zijn familie trots kunnen maken, maar dat heeft hij niet gedaan.”

De koning was op dat moment nog maar net terug in zijn land: in april 2022 was hij in het Duitse Frankfurt geopereerd vanwege een hernia.

Opeens kroonprins

Abdullahs koningschap is dus niet onbetwist. Dat was bij vorige generaties niet anders. Zijn overgrootvader Abdullah I –emir van Trans­jordanië en daarna koning van Hasjemitisch koninkrijk Jordanië– verzette zich tegen de vorming van een Palestijnse staat. Het kostte hem het leven: toen hij op 20 juli 1951 de trappen naar de al-Aqsamoskee in Jeruzalem beklom, vuurde een Palestijnse kleermaker drie kogels op hem af.

Abdullah II zit inmiddels een kwarteeuw op de troon. Zijn vader, koning Hussein, overleed op 7 februari 1999 aan kanker, nadat hij ruim 46 jaar had geregeerd. Enkele dagen voor zijn sterven had hij zijn testament aangepast. Daardoor werd zijn zoon Abdullah de nieuwe vorst, en niet zijn broer Hassan.

Abdullah en Rania waren in 1993 getrouwd en kregen een zoon, twee dochters en daarna weer een zoon: Hussein, Iman, Salma en Hasjem. In 2006 en 2018 kwam het Jordaanse koningspaar in Nederland op bezoek. Hoe westers en modern de uitstraling van het koninklijk gezin ook is, binnen het Midden-Oosten heeft het voortdurend rekening te houden met verhoudingen die door conservatievere regimes worden bepaald.