De wereld wordt steeds religieuzer. Van de wereldbevolking identificeert 84 procent zich met een religie en dit aandeel groeit. Buiten Europa, bijvoorbeeld in het Midden-Oosten, is religie ook steeds zichtbaarder in de samenleving. Deze wereldwijde trend leidt onherroepelijk tot een grotere invloed van religie op het internationale politieke toneel. De Europese Unie als geopolitiek blok zou religie dan ook een centrale plek moeten geven in haar buitenlandbeleid.

Tegelijk met de groeiende invloed van religie neemt de religieuze kennis bij diplomaten en ambtenaren van de EU echter al jarenlang af. Omdat (neo)liberaal gedachtegoed binnen de EU dominant is, zijn op dit moment seculiere normen en waarden de grondslagen waarop het buitenlandbeleid is gebouwd. Binnen deze seculiere grondslagen is religie één grote blinde vlek geworden. De veronderstelling dat religie gescheiden van de staat moet bestaan, wordt door diplomaten en ambtenaren vaak klakkeloos vertaald naar het buitenlandbeleid. Hierbij wordt er nauwelijks rekening mee gehouden dat religie en politiek met elkaar verweven kunnen zijn. En ook een samenleving waarin religie een grote rol speelt, kan goed functioneren en vredig zijn.

Vooroordelen

Het Europese buitenlandbeleid is bezaaid met vooroordelen over religie. EU-diplomaten kwalificeren religie met name als een obstakel voor een liberaal mensenrechtenbeleid en als een van de hoofdredenen voor internationale conflicten. Dit zorgt ervoor dat ook vandaag het uitvergroten van de verschillen en spanningen tussen religieuze groepen nog altijd een centrale plek in het Europese beleid heeft. Religie is daardoor een probleem dat ”gemanaged” moet worden.

Een bredere visie, die zowel de positieve als de negatieve kant van religie in relatie tot conflicten op waarde schat, is ontzettend nodig. Waar religie een obstakel voor vrede kan zijn, kunnen ook maatschappelijke instanties zoals kerken een belangrijke rol spelen op weg naar duurzame vrede, verzoening en sociale samenhang. Helaas valt deze bredere visie nauwelijks te bespeuren in het buitenlandbeleid van de EU. Hierdoor werd religie in de afgelopen jaren steeds meer een exotische aangelegenheid die voor seculier ongemak zorgt.

Dialoog blijft uit

Europarlementariërs en maatschappelijke en religieuze organisaties hebben pogingen gedaan om religie op de kaart te zetten en vooroordelen te bestrijden. Zo gloorde er hoop in 2013, toen de EU de richtsnoeren ter bevordering van internationale godsdienstvrijheid aannam. Deze niet-bindende richtsnoeren hebben nog niet geleid tot een koersverandering in het EU-beleid rond religie. Integendeel. In 2019 stelde een groep Europarlementariërs dat er nog geen enkel rapport over de richtsnoeren openbaar was. Ook had er nog geen enkele publieke evaluatie (samen met religieuze organisaties en experts) plaatsgevonden. Dit had niettemin binnen drie jaar moeten gebeuren. Zonder evaluatie is er geen enkele informatie over het functioneren van de richtsnoeren. Daarom blijft een dialoog tussen ambtenaren en diplomaten van de EU en religieuze organisaties vooralsnog uit. Het gebrek aan contact tussen religieuze instanties en EU-diplomaten en ambtenaren zorgt ervoor dat ze blijven opereren vanuit de gedachte dat religie vaker een obstakel is voor een succesvol buitenlandbeleid dan een waardevol onderdeel hiervan.

Buiten het seculiere fort Europa viert religie hoogtijdagen. Religie verdient dan ook een herwaardering in het Europese buitenlandbeleid. Hiervoor zal de EU echter de afnemende kennis van religie in haar gelederen moeten tegengaan. Te denken valt aan het grondig bijscholen van ambtenaren en diplomaten en het inzetten op een bewustwordingscampagne vanwege de positieve kanten van religie voor dialoog, verzoening, vrede en samenwerking. De gelovige EU-oprichters Schuman en Adenauer zagen welke waarde religie heeft voor het politieke beleid. Juist de EU zou daarom die waarde van religie in de politiek veel beter moeten inzien.

De auteur is bestuurslid internationaal
PerspectieF (ChristenUnie jongeren).