In het debat over de begroting van Verkeer en Waterstaat zette de minister de cijfers donderdag nog maar eens op een rij. Wij Nederlanders zijn een beweeglijk volkje. Vorig jaar verplaatsten wij ons met zijn allen 187 miljard kilometer. Van al die verplaatsingen nam het openbaar vervoer slechts 23 miljard kilometer voor zijn rekening. De overige mobiliteit vond per auto plaats. Een heel klein beetje aan fietskilometers daargelaten.

Bovendien verplaatsen we ons met elkaar elk jaar meer en vaker met de auto. De afgelopen decennia is de automobiliteit veertien keer zo snel gegroeid als alle overige vormen van mobiliteit, zo hield Netelenbos de Kamer voor.

Al deze empirische gegevens hebben de bewindsvrouw tot een geheel ’nieuwe’ visie op verkeer gebracht. Een paar jaar geleden verklapte ze die al: „Mobiliteit mág!” Het is zinloos om je als overheid tegen een dergelijke fundamentele behoefte van mensen te verzetten. Laten burgers zich maar naar hartelust bewegen en probeer dat als overheid hoogstens wat bij te sturen.

Probeer voorzichtig in de aard van de mobiliteit wat verschuivingen aan te brengen: beetje meer openbaar vervoer, beetje minder groei van het autoverkeer. Maak het gebruik van de auto duurder, niet het bezit. Pak vooral de hinderlijke kanten van het autoverkeer, files en milieuvervuiling, aan door gespreide werktijden en katalysators.

Vingertje
Maar houd je verre van alle betutteling. „We leven nu in een postideologisch tijdperk dat intelligent en dynamisch is. Daarin past geen overheid die met dat vingertje omhoog de burger de auto uit jaagt. De burger bepaalt zelf wel hoe hij zich verplaatst. In een moderne samenleving is het onmogelijk om de zorg voor een kind te combineren met arbeid, maar zonder auto”, aldus Netelenbos donderdag.

Dat de PvdA de overheid niet meer als albedil ziet, is mooi meegenomen. Maar in het mobiliteitsbeleid lijkt de minister doorgeschoten. Dat blijkt uit de gemakkelijke wijze waarop zij zich van de kritiek van GroenLinks en ChristenUnie afmaakt. Zijn zij sceptisch over de effecten van haar beleid? Dat komt dan zeker doordat zij vasthouden aan ouderwetse ideeën, aan „ingesleten opvattingen over auto versus openbaar vervoer.” Het is die partijen zeker ontgaan dat er zich in politiek en maatschappij een ”paradigma-shift” heeft voorgedaan. Mobiliteit mag! GroenLinks en ChristenUnie proberen tegen de stroom in te zwemmen, maar dan bereik je niets. „Alleen als je met de stroom mee zwemt, kun je hier en daar wat bijsturen.”

Dode vis
Maar het is de vraag of er met de kilometerheffing, zoals Netelenbos die nu vorm heeft gegeven, nog wel íéts te sturen valt. Laat de bewindsvrouw zich niet als een dode vis met de stroom meevoeren? Daar is in de eerste plaats haar concessie aan de VVD om in 2004 met een ’platte’ kilometerheffing te beginnen, dat wil zeggen een kilometerheffing die op elke plaats in Nederland en op elk moment van de dag gelijk is. Daarmee lijkt het oorspronkelijk door ChristenUnie en SGP verzonnen instrument van alle slagkracht ontdaan. Files kunnen –dat begrijpt elk kind– alleen worden bestreden wanneer in de spits en rond de grote steden de kilometerheffing aanzienlijk hoger is dan ’s avonds in de regio.

In de tweede plaats is er de wat twijfelachtige actie van het kabinet om de belasting op de aanschaf van auto’s, de BPM, met een kwart omlaag te doen. Dat betekent een verlaging van de autoprijzen, waardoor mensen sneller geneigd zullen zijn een grotere auto te kopen of de aanschaf van een tweede te overwegen.

Als het erop aankomt, gaat het inderdaad niet om het bezit, maar om het gebruik van de auto. Maar dat wil niet zeggen dat autobezit probleemloos is. Los van de BPM-verlaging voorspelt het CPB dat het wagenpark in Nederland de komende jaren zal stijgen van 6 naar 9 miljoen. Waar stallen we al die auto’s?

Niet rijker
Ten slotte is er nog een derde element in de discussie. ChristenUnie-kamerlid Stellingwerf wees daar deze week op. Door nu reeds de BPM en de dieselaccijns te verlagen, wordt ook het fundament voor de in te voeren kilometerheffing zwakker. Netelenbos staat er immers op dat de kilometerheffing „budgettair neutraal” wordt ingevoerd? De gemiddelde automobilisten mag er niet rijker of armer van worden, maar de overheid ook niet.

Wie dus nu reeds de kosten van het autorijden verlaagt en de nieuwe kosten als basis neemt voor het systeem van 2004, heeft straks nóg minder mogelijkheden om de duimschroeven aan te draaien en de kilometerheffing –indien nodig voor filebestrijding– te verhogen, betoogde Stellingwerf.

Maar paars heeft geen oren naar deze ’ingewikkelde’ kritiek. Want mobiliteit mág. En de VVD moet binnenboord blijven. In 2004 zien we wel weer.