Een Syrische shariarechter maakt deel uit van een militie die is gelieerd aan Islamitische Staat (IS). Hij veroordeelt een man ter dood. Op het moment van de executie gaat een pistool tot twee keer toe niet af. Uiteindelijk wordt de keel van de man met een mes doorgesneden. De nacht erna krijgt de rechter vreselijke nachtmerries en gaat hij twijfelen aan de juistheid van wat er is gebeurd.

Als hij zijn twijfels met andere militieleden bespreekt, vragen deze zich af of hij nog wel een echte moslim is, wat hem verdacht maakt. De man vreest voor zijn leven en vlucht met zijn gezin naar een buurland. Een lokale kerk biedt de gevluchte Syriërs voedsel, onderwijs en medische zorg. Dat de christenen ook Bijbels uitdelen en over Jezus vertellen, maakt de man echter woedend. Hij beraamt een plan om de christelijke voorganger te doden.

Kort daarna brengt diezelfde voorganger hem een tas met boodschappen. Hij zegt de vluchtelingen in de Naam van Jezus te helpen. De pastor wil hen bemoedigen, zegt dat hij van hen houdt en dat ze welkom zijn. „Dat breekt het hart van de shariarechter”, vertelt Gustafson. „Een paar jaar later is hij christen geworden.”

Het is een van de verhalen die Gustafson, wonend in het Amerikaanse Grand Rapids (Michigan), optekende van 26 voormalige „islamitische extremisten” in het Midden-Oosten, naast gesprekken die hij voerde met leiders van christelijke hulporganisaties en kerken. Woensdag promoveert hij op zijn onderzoek, dat werd begeleid door dr. Tim Noble en dr. Rik Peels, aan de Vrije Universiteit Amsterdam.

Hoe kwam u in contact met de voormalige extremistische moslims die christen zijn geworden?

„Ongeveer twintig jaar geleden heb ik een periode in Jordanië gewoond, waar ik onder meer ontwikkelingswerk en missionair werk deed. Terug in de VS, bleef ik daar via een stichting bij betrokken. Vooral na het uitbreken van de oorlog in Syrië in 2011 hoorde ik verhalen over gevluchte moslims die christen werden. Ik raakte geïnteresseerd in de groei van de kerk door bekeerlingen. Via mijn relaties in Jordanië kwam ik met hen in contact en kon ik hen interviewen.”

Wat verstaat u precies onder islamitische extremisten?

„Ik gebruik een academische definitie van extremisme die van toepassing is op alle vormen van extremisme, niet alleen in de islam. Daarbij gaat het om vijandigheid tegenover andersdenkenden. Het succes van een ”in-groep” is afhankelijk van vijandigheid tegenover een ”uit-groep”.

Ik interviewde bijvoorbeeld een voormalige Hezbollah-strijder die als sjiiet fel tegen zowel soennieten als christenen was. Niet alle extremisten plegen zelf fysiek geweld tegen andersdenkenden. Sommige geïnterviewden waren daar wel actief bij betrokken, via bijvoorbeeld IS of militiegroepen zoals al-Qaeda en Jabhat al-Nusra.”

Waardoor werden ze uiteindelijk christen?

„Het viel me op dat velen traumatische ervaringen hebben opgedaan, waardoor ze gingen twijfelen aan hun geloof en hun betrokkenheid bij een islamitische militie. De meeste geïnterviewden, ruim 80 procent, spraken ook over bovennatuurlijke dromen en visioenen. Ze vertelden over een Man in het wit gekleed Die tot hen sprak. Later concludeerden ze dat dit Jezus was Die aan hen verscheen.

Ook hoorde ik verhalen over bijzondere gebedsverhoringen. Een vrouw wilde bijvoorbeeld heel graag zwanger worden, maar dat gebeurde niet. Ze was wanhopig. Nadat er in een kerk voor haar was gebeden, werd ze alsnog zwanger. Ook vertelden bijna alle geïnterviewden dat ze bij de christelijke gemeenschap een verrassende vriendelijkheid en liefde ervoeren. De liefde van christenen, die vluchtelingen opzochten en hulp boden, raakte het hart van veel extremisten. Ze zeiden dat ze de liefde in de ogen van christenen zagen en zich bij hen welkom voelden.”

Hoe reageerden islamitische familieleden en vrienden op de bekering van de extremisten?

„In de islam is het gevaarlijk om je te bekeren tot een ander geloof, maar in de praktijk zijn de reacties heel verschillend. Meer dan eens hoorde ik van een vrouw dat haar man eerst heel boos was, maar uiteindelijk, een paar jaar later, ook christen werd. Twee vrouwen vertelden dat hun huwelijk na hun bekering werd verbroken en dat de kinderen van hen werden afgenomen. Dat zijn vreselijke verhalen.

Meer overBekering onder asielzoekers

Een man vertelde me dat zijn moeder hem twee keer probeerde te vergiftigen nadat hij christen was geworden. Later zette die moeder familieleden ertoe aan om haar zoon te doden, wat niet gelukt is. Zoiets maakt zeker niet iedereen mee, maar het komt wel voor.

Onder meer al-Qaeda beschouwt het als verraad wanneer mensen die militie en de islam verlaten. Sommigen lieten me op hun telefoon sms’jes zien van doodsbedreigingen uit die hoek. Een man die ik interviewde, ging geregeld naar een andere locatie, omdat hij bang was te worden vermoord. Ook hoorde ik van een gezin dat drie keer in een jaar verhuisde omdat voormalige collega’s van de man naar hem op zoek waren.”

Hoe verloopt de integratie van bekeerlingen in kerken?

„Ze komen terecht in verschillende denominaties, maar verreweg het meest in protestantse, evangelische kerken. Die zijn sterker dan bijvoorbeeld rooms-katholieke en orthodoxe kerken naar buiten gericht. Ze hebben een open houding en zijn actief met evangelisatie. Deze kerken groeien sterk, mede door de bekering van moslims. Verschillen op het gebied van taal en cultuur zorgen soms wel voor spanningen. Sommige gemeenten hebben naast de gezamenlijke diensten aparte diensten of huisgroepen voor bijvoorbeeld Koerden of Irakezen, in hun eigen taal of dialect.”

Wat verraste u het meest tijdens uw onderzoek?

„Vooral de liefde van christenen waardoor moslims werden geraakt, vond ik opvallend. Maar ook de passie van bekeerlingen om andere extremisten te vertellen over Jezus. Meerderen zeiden dat extremisten gevangenzitten in onder meer angst, en toonden een sterke drang om hen daaruit te bevrijden. Ze zijn actief met evangelisatie, ondanks de risico’s die dat meebrengt. Dat vond ik verrassend.”