Henry Kissinger (1923-2023) bleef ook na zijn vertrek uit de politiek een autoriteit
De voormalige Amerikaanse veiligheidsadviseur, minister van Buitenlandse Zaken en winnaar van de Nobelprijs voor de Vrede, Henry Kissinger, is woensdag op honderdjarige leeftijd overleden.
Vriend en vijand zijn het erover eens dat de erudiete Kissinger een groot stempel heeft gezet op de internationale politieke verhoudingen in de tweede helft van de twintigste eeuw. Hoe hij dat deed werd verschillend beoordeeld. Voor de een was hij een sluwe machtspoliticus, voor de ander een verstandige realpoliticus.
De op 27 mei 1923 in Duitsland geboren Kissinger kwam uit een orthodox-joods gezin dat in 1938 naar Amerika ontvluchtte om te ontsnappen aan de nazi-vervolging. In de VS nam hij een nieuwe voornaam aan - Heinz Alfred werd Henry Alfred. Hij werd Amerikaans staatsburger en nam dienst in het Amerikaanse leger, dat tijden de Tweede Wereldoorlog zijn kennis over Duitsland goed kon gebruiken.
Kissinger ging na zijn vertrek uit het leger studeren aan de Harvard University en gaf daar vervolgens les. Hij was ook adviseur voor de presidenten Eisenhower, Kennedy en Johnson. In 1968 adviseerde hij de Republikeinse presidentskandidaat Nelson Rockefeller. Deze werd verslagen door Nixon, voor wie Kissinger aanvankelijk weinig respect had.
In 1969 trok Nixon hem aan als nationaal veiligheidsadviseur. In die rol wist Kissinger minister William Rogers van Buitenlandse Zaken op een zijspoor te manoeuvreren. In 1973 werd Kissinger zelf minister van Buitenlandse Zaken zonder zijn bevoegdheden als nationaal veiligheidsadviseur op te geven. Toen Nixon in 1974 vanwege het Watergate-schandaal aftrad, had dit op de loopbaan van Kissinger geen negatief effect.
Nixon en Kissinger hadden een complexe onderlinge relatie. “We zijn beslist geen vrienden, maar partners,” zei Kissinger later. Ze deelden dat ze elk internationaal conflict bekeken vanuit het perspectief van de Koude Oorlog en zich steeds afvroegen wat het betekent voor Amerika. Samen behandelden ze de wereld als een uitgebreid schaakbord dat vakkundig moest worden gespeeld. Alles was met elkaar verbonden. Van hoogdravende ideologische motieven moesten ze niet veel hebben. Kun je het doel niet linksom bereiken dan doe je het rechtsom en desnoods met behulp van dodelijk geweld op burgerdoelen. “Ons doel,” schreef Kissinger ooit, “was om ons buitenlands beleid van alle dromerige sentimentaliteit te zuiveren.”
Op vier terreinen speelde Kissinger een belangrijke rol: Amerika uit de oorlog in Vietnam halen, het aangaan van diplomatieke betrekkingen met China, het verminderen van de spanningen met de Sovjet-Unie en het stabiliseren van de situatie in het Midden-Oosten.
Samen met zijn Noordvietnamese tegenspeler Le Duc Tho kreeg Kissinger in 1973 de Nobelprijs voor de Vrede omdat ze een overeenkomst hadden kunnen sluiten om de oorlog te beëindigen. Tho weigerde echter de prijs in ontvangst te nemen omdat volgens hem de vrede nog geen realiteit was. Hij had gelijk. Kort daarna laaide de oorlog weer op. Maar Kissinger had bereikt wat hij wilde: de troepen en krijgsgevangenen van de VS waren thuis.
Minstens zo belangrijk zijn Kissingers succesvolle inspanningen voor verbetering van de verhouding tussen Amerika en communistisch China.
Zijn aanpak daarbij zou onderdeel van een thriller kunnen zijn. Tijdens een bezoek aan Pakistan, veinsde Kissinger dat hij ziek was. Vervolgens ging hij vermomd naar het vliegveld. Zelfs zijn kleren liet hij achter en vervolgens vloog hij in het geheim naar Peking. Daar verscheen hij in julie onverwacht bij Zhou Enlai, de Chinese premier. De twee mannen spraken over Taiwan, Vietnam en Korea – de hete landen van Azië. vlekken. Twee dagen later stuurde Kissinger een vooraf afgesproken signaal naar Nixon dat de bijeenkomst een succes was: het woord ‘Eureka’. Nixon kon het volgend jaar twee keer naar Peking.
Toen de betrekkingen tot stand kwamen, veranderde de machtsdynamiek van de Koude Oorlog dramatisch. De Sovjet-Unie begon bang te worden voor een nieuw partnerschap tussen de VS en China. Dat leidde uiteindelijk tot ontspanning tussen Moskou en Washington.
Door toedoen van Kissinger was in voorgaande jaren de relatie met de Sovjet Unie verbeterd. Nadat Nixon aan Anatoly Dobyrnin, de Sovjet-ambassadeur in de VS, duidelijk had gemaakt dat hij via Kissinger moest werken, ontmoetten de twee mannen elkaar regelmatig in het kantoor van Kissinger zonder dat er iemand anders aanwezig was. Na verloop van tijd verbond een privételefoon het kantoor van Kissinger rechtstreeks met de Sovjetambassade.
Omdat Kissinger zelf Jood was, verwachtten de Israëli’s dat hij hen door dik en dun zou steunen. Dat deed hij echter alleen als het Amerikaans belang daarmee was gediend. Dat bleek bijvoorbeeld tijdens de Jom Kipoeroorlog van 1973, waarin Egypte en Syrië een verrassingsaanval op Israël lanceerden. De Israëlische minister van Defensie Moshe Dayan klaagde dat Kissinger “de veiligheid van Israël inruilde voor de genade van de olielanden.”
Ook na zijn vertrek uit de politiek bleef Kissinger een autoriteit. In 1977 kreeg hij van president Gerald Ford de Medal of Freedom, een zeer hoge Amerikaanse onderscheiding. Ford noemde hem toen ‘de beste minister van Buitenlandse Zaken in de geschiedenis van onze republiek’. Terwijl velen Kissinger prezen vanwege zijn genialiteit en grote ervaring, was hij ook omstreden vanwege zijn steun aan anticommunistische dictaturen, vooral in Latijns-Amerika.
Kissinger was tot na zijn honderdste verjaardag actief. In juli van dit jaar bracht hij nog een verrassingsbezoek aan Peking om de Chinese president Xi Jinping te ontmoeten.