Het is het seizoen van cadeaus en van wensenlijstjes. Kinderen zien wat ze nog niet hebben in plaats van wat ze wel hebben. Tegelijk groeit de afvalberg gestaag – ook met gesneuvelde autootjes, speelgoed waarvan de techniek hapert en plastic speelfiguurtjes die weinig speelplezier bleken te geven. Wat nu?

1 Hou je niet te strikt aan het lijstje

Zodra de speelgoedboeken in de brievenbus ploffen begint een jaarlijks ritueel. Van doorbladeren, van voorpret. De verlangens worden getriggerd en ineens valt kinderen op wat ze allemaal nog niet hebben, maar wel graag willen.

En dan ligt daar het lijstje. Met erop een zeemeerminbarbie die van kleur kan veranderen. Een pluchen hondje dat echt blaft. Een actiepop van een figuur uit een game.

Voor een bescheiden plek in een van de jaarlijkse speelgoedboeken betaalt een fabrikant zo duizenden euro’s, berichtte RTL Nieuws vorige week. Het sorteert effect. Kinderen laten zich makkelijk verleiden door felle kleuren, glitter en een hoog schattigheidsgehalte. Of, als ze ouder zijn, door wat ze kennen via games of sociale media als TikTok, waar het wemelt van verborgen reclames.

Een kind heeft zelf lang niet altijd zicht op wat een goede aanvulling zou zijn op zijn speelgoedverzameling. Het laat zich leiden door impulsen en ziet niet wat langdurig van waarde is.

2 Minder is beter

Volgens een Duits onderzoek uit eind jaren negentig heeft een kind in principe helemaal geen speelgoed nodig. Toen op een kinderdagverblijf alle speelgoed werd weggehaald gingen kinderen na verloop van tijd zelf spelletjes verzinnen en waren ze meer betrokken bij hun spel dan voorheen. In de jaren erop bleek uit meerdere onderzoeken dat kinderen geconcentreerder spelen als ze weinig speelgoeditems hebben dan wanneer ze er veel hebben. Pedagogen van nu hebben het soms over maximaal twintig stuks als ideaal, en anderen leggen de grens bij vijftig.

Wat sowieso duidelijk is: je hoeft niet elk soort speelgoed zelf in huis te hebben. Een spelotheek kan een uitkomst zijn en in sommige grote steden zijn meer mogelijkheden. Zoals Kiddos Toys Club: met een abonnement ontvang je dan elke twee maanden een leentas met vier –vaak prijzige– speelgoeditems. En waarom zou je ook niet afspreken dat het ene gezin houten bouwmateriaal zoals Kapla aanschaft en het andere gezin een collectie lego of magnetische bouwplaatjes verzamelt en dat je die onderling uitwisselt?

3 Gun een kind z’n fantasie

Je hebt speelgoed dat je kind vermaakt en je hebt speelgoed waarmee je kind zichzelf kan vermaken. Als kinderen alleen speelgoed met een voorgeprogrammeerde functie krijgen, dan beperkt dat hen in creatief en spontaan spel. Een kind komt misschien makkelijk tot spelen (dat kan dus een voordeel zijn), het is ook snel uitgekeken op –bijvoorbeeld– zo’n hondje dat alleen kan blaffen (oké, en in slakkentempo loopt).

Speelgoed dat op meerdere manieren te gebruiken is, heeft een voordeel: een kind kan zelf een manier van spelen kiezen. Dat is zo bij legosteentjes en bij simpele houten blokken, maar er is tegenwoordig veel speelgoed dat daarop inspeelt. ”Openeindespeelgoed” heet het, van Stapelstein (grote stapelstenen van gerecycled kunststof) tot speelzand en ”loose parts” (kleine losse onderdelen zoals houten kegeltjes en vilten balletjes die kinderen kunnen combineren met ander speelgoed). Ga hier niet te dogmatisch mee om, tipte de inmiddels gepensioneerde speelgoeddeskundige Marianne de Valck in haar laatste interview twee jaar terug in Trouw. Het zou jammer zijn om een jong kind geen puzzels aan te bieden omdat die „niet creatief genoeg” zouden zijn.

Overigens kunnen ook simpele huis-tuin-en-keukenspullen als openeindespeelgoed fungeren. Van kartonnen dozen tot een dienblad met gedroogde peulvruchten. Gloednieuwe naturel houten figuurtjes en een houten speeltray zijn niet per se nodig.

4 Durf tegen de stroom in te zwemmen

Een kind heeft gemiddeld 94 stuks speelgoed, blijkt uit recent onderzoek van Marktplaats onder duizend ouders en gebruikt een kwart daarvan niet.

Het is niet makkelijk om je onttrekken aan de verleidingen van speelgoed met felle kleuren, verleidelijke details, bliepjes en flitsen. Geef je een meisje dat al drie tasjes heeft dat ene mégaschattige waar ze om vraagt? Vervul je de wens van je puberzoon, die net als iedereen draadloze oordopjes wil, terwijl in je achterhoofd de berichten naklinken over hoe ze het milieu belasten? Hij hééft bovendien gewone oortjes die het nog prima doen. Wat als „iedereen het heeft” en „iedereen het mag”? Doe je überhaupt mee aan grootschalige cadeaufeesten of is er een alternatief te bedenken? Een ervaring –een dagje klimbos cadeau of een abonnement op de binnenspeeltuin– in plaats van iets tastbaars?

Er is gelukkig meer dan bezit. Gezelligheid hangt er niet van af en kan evengoed worden opgebouwd rond aandacht voor elkaar.

5 Zie de impact onder ogen

Door verjaardagen en andere cadeaumomenten stromen huizen vol met spullen. Soms is het alsof je er nauwelijks grip op hebt, alsof het in je sociale omgeving niet anders kunt.

Al die cadeaus hebben impact. Spullen belasten onze leefwereld het zwaarst –meer dan vervoer of voedsel– liet Babette Porcelijn al in 2017 zien in haar boek ”De verborgen impact”. Vorige maand was nog in het nieuws dat er wereldwijd elk jaar zo’n 7,3 miljard elektrische auto’s, drones, pratende poppen en ander elektronisch speelgoed worden weggegooid.

Bij alles wat in het winkelmandje gaat, maakt de consument een keuze. Wat is de verhouding tussen de impact op milieu en medemens enerzijds en het plezier dat de gelukkige ontvanger van het cadeau eraan beleeft anderzijds? Batterijspeelgoed dat zo goed als zeker na een halfjaar kapot is, of het speelset dat naar verwachting na drie keer gebruik achter in de kast belandt zal toch minstens voor een ongemakkelijk gevoel moeten zorgen.