„Mijn leven is veranderd sinds ze hier die windmolens hebben neergezet. Ze maken veel lawaai en maar een enkeling profiteert ervan. Als bewoners levert het ons niks op, behalve nadelen. Als er een beetje wind staat, kunnen we ’s nachts niet slapen van de herrie.”

De 48-jarige veehouder is verontwaardigd. Hij is hier in Andreade geboren, een gehucht in het binnenland van Galicië. Dit noordwestelijke deel van Spanje wordt geplaagd door vergrijzing en leegloop. Zelf heeft de veehouder, die uit angst voor represailles niet met zijn naam in de krant wil, er nooit over gepeinsd te vertrekken uit zijn geboortedorp.

Dat is nu anders. Zodra hij de kans krijgt, vertrekt hij met zijn gezin. Puur vanwege de windmolens. Hij kán alleen niet weg, en dat komt ook door die windmolens: „Niemand wil ons land kopen met die dingen voor de deur. Het lijkt alsof ze elk moment boven op je huis kunnen vallen, zo dichtbij staan ze.”

Eind 2019 werd het windpark bij Andreade in de gemeente Paradela in gebruik genomen. Het park bestaat uit zes windturbines van 150 meter hoog, met een totaal vermogen van 12 megawatt. Volgens de veehouder staan de kolossen op minder dan een halve kilometer van zijn huis. Volgens de overheid is het iets meer dan een halve kilometer. Daarmee zouden ze net aan de wettelijke norm voldoen.

Het windpark is eigendom van Enel Green Power, onderdeel van de Italiaanse energiegigant Enel. Maar de projectontwikkelaar is Paravento SL, een obscure lokale bv zonder werknemers of website. Haar activiteit is „het bevorderen bij allerlei organismen en instanties” van installaties voor stroomopwekking op basis van hernieuwbare bronnen, aldus de website voor bedrijfsinformatie Iberinform. In de praktijk komt dat dus neer op het regelen van vergunningen met als doel deze voor veel geld door te verkopen.

Schijntje

Het windpark in Paradela staat op een terrein dat collectief eigendom is van de inwoners van Andreade en twee buurdorpen. In totaal negentig huishoudens mogen beslissen wat ermee gebeurt. In Andreade wonen zeven gezinnen: een minderheid toen er gestemd moest worden over verhuur van de grond aan het windpark voor een periode van dertig jaar. „Negentig mensen mochten stemmen over de windmolens, maar alleen wij in An­dreade hebben er last van”, zegt de veehouder. „En we krijgen er allemaal hetzelfde bedrag voor, iets minder dan 670 euro per jaar. Dat is een schijntje. Aan de houtproductie van de bosgrond waar nu de windmolens staan, verdienden we ongeveer evenveel. Toen hadden we een prachtig bos voor de deur, en nu dit.”

Hij is niet tegen windmolens, maar dan op een plek waar ze geen overlast veroorzaken. Waarom hij niet met zijn naam in de krant wil? „De gemeente en de politici zijn honderd procent voorstander van het windpark”, zegt hij. Kun je daarom als inwoner niet met een andere mening in de krant? Hij geeft er liever geen antwoord op. Herhaalde verzoeken om een reactie van de gemeente Paradela op de klachten in Andreade leveren niets op.

Galicië is erg geschikt voor het opwekken van windenergie. Bovendien is de regio –even groot als België maar met slechts 2,7 miljoen inwoners– dunbevolkt. Dat geldt vooral voor het bergachtige binnenland, waar de bevolking in het algemeen laagopgeleid en sterk vergrijsd is. Het zijn dit soort landelijke gemeenten waar de projectontwikkelaars hun oog op laten vallen. De kans op verzet is er klein. Volgens de sectororganisatie Asociación Eólica de Galicia zal de regio volgend jaar 271 windparken tellen, 84 meer dan nu. In totaal zijn de Galicische bergen dan bezaaid met 4500 windmolens.

De projectontwikkelaars hebben in sommige gevallen innige banden met de regionale overheid. Zo is voormalig regiominister van Milieu Beatriz Mato lid van de raad van bestuur van Greenalia, een van de grootste „bemiddelingsbedrijven” in de Galicische windenergiesector. Begin juni verkocht Greenalia een pakket van 182 megawatt aan hernieuwbare energieprojecten aan de Franse energiereus Engie. Het gaat om installaties die nog gebouwd moeten worden.

Volgens Fernando de Abel, hoogleraar administratief recht aan de universiteit van Santiago en lid van milieuorganisatie Adega, is hier sprake van „keiharde speculatie”. Het bedrag dat Engie ervoor betaalde werd niet bekendgemaakt. Maar in elk geval verdubbelde Greenalia zijn omzet vorig jaar tot bijna 100 miljoen. Tegelijk groeide de nettowinst met 35 procent tot 16,4 miljoen. Niet gek voor een bedrijfje met slechts een dozijn werknemers.

Kapmes

Intussen neemt het verzet tegen de wildgroei aan windparken toe. Na een klacht van Adega en een plaatselijk bewonersplatform trok de rechter in juni de vergunningen in van drie projecten van Greenalia. De Galicische regering had deze ten onrechte verleend, want het bedrijf had fraude gepleegd door één groot project kunstmatig op te splitsen in drie kleinere. Windparken tot 50 megawatt vallen onder de regionale overheid. Het is algemeen bekend dat die minder strenge milieunormen hanteert dan de centrale overheid, verantwoordelijk voor parken groter dan 50 megawatt. Daarnaast oordeelde de rechter dat het recht op inspraak was geschonden.

Ook in Amil, een plaatsje nabij de Atlantische westkust, is er verzet. Projectontwikkelaar Norvento is op de berg Monte Acibal bezig met de bouw van vier windmolens van 200 meter hoogte. Afgelopen voorjaar slaagden plaatselijke activisten erin de bouw van een van de windmolens via de rechter stil te leggen. Op het bouwterrein op de Monte Acibal hadden ze acht petrogliefen aangetroffen, rotsgravures uit het neolithicum. Twee daarvan zijn intussen vernietigd door de bouwwerkzaamheden. Om te redden wat er te redden valt, is de Portugese hoogleraar Fernando Coimbra deze dag ter plekke. Hij is gespecialiseerd in prehistorische archeologie en rotstekeningen.

Na een moeizame tocht door het dichtbegroeide bergpad, voorop iemand met een kapmes, bereiken we de petrogliefen. „Dit zijn tetrasquels”, zegt prof. Coimbra, „swastika’s met afgeronde hoeken. Een heel oud religieus symbool dat in verschillende periodes en culturen opduikt.” Hij schat dat deze exemplaren ongeveer 3500 jaar oud zijn. „In heel Portugal zijn er maar twee of drie van deze symbolen, en hier zes. Alleen op deze berg, dat is ongelooflijk! En twee zijn er al vernietigd. Dat kan echt niet.” Via de International Federation of Rock Art Organisations, een club van wetenschappers die verbonden is aan Unesco, wil hij druk uitoefenen om de bouw van het windpark te stoppen.

Explosieven

Haast is geboden, want er wordt in hoog tempo gewerkt op de berg. De graafmachines slaan diepe wonden in het landschap. Brede stroken bos zijn met de grond gelijk gemaakt. Er komen betonnen platforms voor de windmolens, elk zo groot als een voetbalveld. En er moeten brede wegen op de berg aangelegd worden om de reusachtige paal, de wieken en de hijskranen straks aan te kunnen voeren. Lonten van de explosieven die de bouwers gebruiken om de rotsbodem naar wens te vormen, slingeren achteloos rond.

In Trives en San Xoán de Río is de bouw nog niet gestart. In deze gemeenten op de grens van de provincies Ourense en Lugo moet het windpark Ventumelo verrijzen. Als het aan initiatiefnemer Wind Hero ligt tenminste. Het park bestaat uit twaalf windmolens van bijna 200 meter hoog. Hun totale vermogen is op de kop af 50 megawatt, zodat de vergunningen nog net onder de Xunta de Galicia vallen. De bouw kost 38 miljoen euro; een investering die volgens het bedrijf zelf in minder dan drie jaar terugverdiend zal zijn.

Begin dit jaar gaf de regioregering de vergunning af. Het wachten is nu op de verklaring van openbaar nut, zodat onwillige grondeigenaren onteigend kunnen worden. De betrokken gemeentebesturen en de regioregering zijn voorstander van het park. Maar de bevolking is verdeeld. Sommige molens komen dicht bij de dorpskernen te staan.

Er is nog een probleem. Ventumelo is afhankelijk van de infrastructuur van een naastgelegen windpark dat nog niet eens zijn vergunningen heeft. Dit park, Treboada, heeft eveneens een vermogen van 50 megawatt en is van Wind Grower, een zusterbedrijf van Wind Hero. Het heeft er dus alle schijn van dat ook hier sprake is van fraude door kunstmatige opsplitsing.

In de zomer van 2022 ontdekten Domi Losada (74) en Bautista Castro (76) dat er plannen waren voor een windpark vlak bij hun gehucht Casdelope. De gemeente San Xoán de Río had een papier op straat opgehangen: wie meer informatie wilde, moest een afspraak maken met de plaatselijke vertegenwoordiger van het bedrijf. Voor die functie had Wind Hero de zoon van de oud-bankdirecteur van het dorp ingehuurd.

„We kregen van hem te horen dat die windmolens heel goed zouden zijn voor het dorp”, zegt Domi Losada. Een stuk land van haar familie is nodig voor het project. „Het windpark zou veel banen opleveren. En we zouden geld krijgen voor het gebruik van onze grond.” Losada en haar man hadden volgens de zoon van de bankdirecteur „de loterij gewonnen”. Of ze maar het contract wilden tekenen waarbij ze hun perceel voor dertig jaar zouden afstaan aan het bedrijf. Ze weigerden. Sommige dorpsbewoners tekenden wel, omdat ze de zoon van de bankdirecteur kenden. Ze vertrouwden hem.

Domi krijgt nu aangetekende brieven van het bedrijf. „Ze zetten ons onder druk om alsnog te tekenen”, zegt ze. Ze is het niet van plan. Hun huis staat een halve kilometer van de plek waar een windmolen moet komen. „Het zit me vooral dwars dat de burgemeester de inwoners niet bijeengeroepen heeft om ons te informeren en onze mening te vragen”, zegt Bautista Castro. „Ik denk dat ze de mensen hier misleid hebben.” Hun zoon is advocaat. Hij is een rechtszaak gestart tegen de vergunningverlening. Crowdfunding onder de dorpelingen maakt het proces mogelijk.

Buiten schot

Op het gemeentehuis van San Xoán de Río reageert de burgemeester geïrriteerd. „Een complete leugen”, zegt José Miguel Pérez op het verwijt dat hij de bevolking onvoldoende zou hebben geïnformeerd. „Meteen na mijn aantreden in 2019 hield ik een enquête op sociale media over het windpark. Meer dan honderd mensen reageerden en 90 procent was voorstander.” De peiling was niet anoniem. En het is de vraag of in een gemeente met zo’n vergrijsde bevolking de sociale media het meest geschikte communicatiekanaal zijn. Volgens de burgemeester levert het onderhoud van het windpark zes vaste banen op in het dorp en nog eens honderd tijdens de bouw. Uit een recent rapport van de Spaanse centrale bank blijkt echter het tegendeel: windparken creëren geen lokale werkgelegenheid.

Het risico voor de projectontwikkelaars is minimaal. Als de rechter een vergunning intrekt, bijvoorbeeld wegens frauduleuze opsplitsing van windparken, kan de vergunninghouder een schadevergoeding eisen van de overheid die de vergunning verleende. Dat kost veel geld, ook als de bouw nog niet is begonnen. De kosten van voorbereidend onderzoek en inkomstendervingen komen zo voor rekening van de burger. De verantwoordelijke ambtenaren en de politieke leiding blijven buiten schot. „We zijn in handen van incompetente politici”, concludeert prof. Fernando de Abel.