Oranje van A tot Z
Zoals bekend is de historische kennis van de gemiddelde Nederlander niet bijzonder groot. Als een groot aantal ondervraagden in een peiling de moord op Willem van Oranje in 754 bij Dokkum situeert, moet er toch iets mis zijn in de nationale bovenkamer.
Om in deze lacune te voorzien, schreef etiquettespecialist en vorstenhuizendeskundige drs. Reinildis van Ditzhuyzen een abecedarium onder de titel ”De Oranjes in een handomdraai. ABC van ons vorstenhuis”. Wie dat leest, weet dan meteen dat Willem van Oranje op 10 juli 1584 in het Prinsenhof te Delft werd vermoord. Hij wordt zowel de Vader des Vaderlands alsook Willem de Zwijger genoemd. Dat laatste is eigenlijk merkwaardig, omdat Willem een welbespraakte prins was. Maar critici wilden met Willem de Zwijger aangeven dat zij hem een huichelaar vonden.
Het is een bondig naslagwerk geworden, prettig en mooi om door te bladeren. En te lezen natuurlijk. Ook is het te beschouwen als de basisvorming Oranjekunde, iets om cadeau te geven aan royalist en republikein. Van Ditzhuyzen schreef eerder een biografisch woordenboek waarin alle leden van de Oranjefamilie zijn opgenomen. Verder gaat het ABC over van alles wat zich in en rond het hof afspeelt, zowel in het heden als in het verleden. Functies, gewoonten, hobby’s, ziektes, folklore, echtscheidingen en begrafenissen, het staat er allemaal in vermeld. Van Ditzhuyzen legt bijvoorbeeld uit waarom de nummerborden van auto’s van het Koninklijk Huis met AA beginnen.
Het abecedarium, dat helderheid verschaft over zo’n 400 begrippen, confronteert de lezer met onverwachte anekdotes en wetenswaardigheden. Grappig is dat bepaalde personen zijn gerubriceerd bij hun hoedanigheid. Greet Hofmans staat dus bij de G van Gebedsgenezeres en de hertog van Alva bij de IJ omdat hij de IJzeren Hertog werd genoemd. Het ABC heeft het ook over Pip, het koosnaampje dat Anna van Hannover voor haar man Willem IV gebruikte. Mooy Heintje was de bijnaam voor prins Frederik Hendrik, die met pronk en weelde hofhield. De fiets wordt ook apart genoemd, omdat buitenlanders wel spreken van de fietsende monarchie in Nederland, vanwege het feit dat de koninklijke familie zich soms per fiets voortbeweegt.
Verder kennen we een hertog van Brouillon. Brouillon komt van het Franse werkwoord brouiller, wat verwarren betekent, of van brouille, wat voor onenigheid staat. Henri de la Tour, de hertog van Bouillon, was getrouwd met Elisabeth van Oranje, dochter van Willem de Zwijger. Hij waagde het het gezag van de Franse koning Hendrik IV te ondermijnen om onafhankelijk te zijn. Omdat hij met de koning gebrouilleerd raakte, leverde hem dat de bijnaam hertog van Brouillon op.
”Claus ’raus’” treffen we ook aan in dit ABC - de protestleus tegen de aanstaande echtgenoot van prinses Beatrix ten tijde van hun verloving in 1965 en het huwelijk in 1966. Een dame du palais was vroeger de hofdame die als vervangster van de grootmeesteres kon optreden. Een bezoek van de sjah van Perzië aan Nederland, aan koning Willem III, leverde het volgende verhaal op. Toen de sjah de schare dames zag, dacht hij dat dit de harem van de koning was, waarop hij zei: „Il faut renouveler tout cela” (men moet dit alles ’vernieuwen’).
Engeland, waar op 9 april de Queen Mum ter aarde werd besteld, kent begrafenissen en staatsbegrafenissen. Nederland kent geen staatsbegrafenis. Wel is de begrafenis van een lid van het Koninklijk Huis altijd een aangelegenheid van de staat. De Queen Mum overleed 30 maart en werd op 9 april begraven. Daar lag een vrij lange tijd tussen, wat alleen kon dankzij balseming van het lichaam. Balseming wil zeggen dat het lichaam van een overledene met bepaalde (vloei)stoffen wordt ingespoten of behandeld, zoals rozemarijn, mirre, lavendel, absint, koriander en tijm. Het duurde, meldt dit ABC, maar liefst zevenenhalve maand voordat Louise de Coligny (vierde vrouw van prins Willem I van Oranje), werd bijgezet in de Nieuwe Kerk in Delft. Een dergelijke lange duur was vaak nodig voor de ingewikkelde en plechtige uitvaartdienst. Maar ook wilde men de overledene aan het volk laten zien, zodat dit afscheid kon nemen. In Engeland was dit niet anders - daar lag de Queen Mum in staatspraal opgebaard, zodat het volk uren defileerde langs de ”lying-in-state”.
In het ABC wordt ook beschreven dat de hofrouw op dit moment twee graden kent, de diepe en de lichte rouw. Diepe rouw geldt in principe bij het overlijden van een lid van de koninklijke familie, lichte rouw bij het verscheiden van een lid van een bevriend regerend vorstenhuis of van een staatshoofd van een lidstaat van de Europese Unie. Koningin Beatrix kondigde voor de Queen Mum in Nederland twee dagen lichte hofrouw af.
In het ABC is verder plaats ingeruimd voor bastaarden. Zeer Oranjegezinde lezers van deze krant plegen nogal eens geschokt te reageren als de term bastaarden valt. Maar ook volgens dit ABC moet men daaraan geloven, of men nu wil of niet. Hoewel het fenomeen bastaarden niet is goed te praten, is het iets van alle tijden. In vroeger eeuwen zette de hoge adel, inclusief de Oranjes, vele bastaarden op de wereld. Van Ditzhuyzen verklaart dat door het gegeven dat men in zulke kringen niet voor het plezier trouwde, maar om bezittingen veilig te stellen of te vermeerderen en om een erfgenaam te krijgen. Zo had prins Willem I van Oranje één bastaard en zijn zoon Maurits acht, van vijf verschillende vrouwen. Ook kwam het twee keer voor dat Oranjevrouwen als gevolg van overspel bastaarden ter wereld brachten. Dit zijn dan alleen de bastaarden die de Oranjes erkenden en die in de archieven zijn terug te vinden. Tot aan het einde van de 18e eeuw bleef de ’bastaardij’ een geaccepteerd verschijnsel. Daarna kwam er verandering in, omdat de adel meer belang ging hechten aan liefde als basis voor het huwelijk. Sindsdien werden bastaarden niet meer openlijk erkend. Nu nog wonen de aanvaarde Oranjebastaarden her en der verspreid over Europa. In Engeland leven de laatste drie bastaardafstammelingen: Elizabeth (1946) en de tweeling Julie en Pamela Nassau (1960). Frappant is dat hun stamboom, in tegenstelling tot die van prins Willem-Alexander, in de rechte (mannelijke) lijn direct teruggaat tot Willem de Zwijger.
Kortom, het ABC behandelt alles wat tussen A en Z ligt. Arévalo is de koninklijke burcht in Kastilië waar de oudste zoon van prins Willem I van Oranje, Filips Willem, vanaf 1576 werd vastgehouden. Een audiëntie is een plechtig gehoor, voor een officiële ontvangst aan het hof. Maar wel eens van de cercle of de passade gehoord? Het ABC geeft in een handomdraai uitkomst.
N.a.v. ”De Oranjes in een handomdraai. ABC van ons vorstenhuis”, door Reinildis van Ditzhuyzen; uitg. Balans, Amsterdam, 2002; ISBN 90 5018 568 1; 315 blz., € 15,00.
