De 27 ministers van Financiën kwamen er dinsdag niet uit: moet Brussel schuldenlanden nu meer flexibiliteit bieden bij het afbouwen van overheidsschuld of niet? Onder meer Duitsland is tegen.

Volgens de regels van het Stabiliteits en Groeipact (SGP) –zoals in de jaren 90 vastgesteld– mogen lidstaten een begrotingstekort van hooguit 3 procent hebben. De staatsschuld mag niet meer dan 60 procent van het bruto binnenlands product (bbp) bedragen. En landen die te diep in het rood staan, moeten jaarlijks hun schuld met 5 procent terugbrengen tot ze weer op 60 procent staatsschuld zitten.

Te streng, vinden schuldenlanden die specifieke regel uit het SGP. De angst bestaat dat een te strakke begrotingsdiscipline hun economische groei zal drukken. Italië zou bij strikte naleving zo’n 135 miljard euro per jaar moeten bezuinigen.

De naleving van de zogenoemde 1/20ste regel laat juist te wensen over, beweert Nederland. Dat blijkt wel uit het feit dat Italië en Griekenland ver boven de norm van maximaal 60 procent van het bbp staatsschuld zitten; met schulden van respectievelijk 144 en 168 procent dit voorjaar. Straf kregen Rome en Athene niet van Brussel.

Coronapandemie

De begrotingsregels werden bij het uitbreken van de coronapandemie in 2020 tijdelijk geheel losgelaten. EU-landen konden bedrijven en burgers ongestraft steunen. De opschorting werd verlengd nadat de EU door de Russische inval in Oekraïne in een energiecrisis belandde en de inflatie opliep. Noord-Europese lidstaten willen echter dat de teugels weer worden aangehaald.

Maar een strak keurslijf is niet meer van deze tijd, oordeelde vicevoorzitter van de Europese Commissie, Valdis Dombrovskis in april. Hij gooide de knuppel in het hoenderhok door het SGP 2.0 voor te stellen. In plaats van algemene regels die voor iedere lidstaat gelden, moeten EU-landen individueel met de Commissie afspreken hoe ze begrotingsdoelen willen halen. Schuldenlanden moeten in een vierjarenplan –dat lidstaten goedkeuren– duidelijk maken hoe ze rode cijfertjes willen wegwerken.

SGP 2.0 biedt meer flexibiliteit doordat lidstaten individueel met de Commissie afspraken maken over het terugdringen van hun schulden. Dat zou de naleving van de regels ten goede komen, beweert Brussel. Maar niet iedere lidstaat is daar zo zeker van. Vooral Berlijn is argwanend. Knijpt Brussel bij het naleven van afspraken over het terugdringen van de overheidsschuld niet heimelijk een oogje toe? „In plaats van het SGP te verzwakken, moeten we de regels juist strenger maken”, reageerde de liberale Duitse minister van Financiën, Christian Lindner, in de Britse zakenkrant Financial Times op het voorstel.

Onder druk van Berlijn zag de Commissie zich genoodzaakt extra waarborgen in SGP 2.0 in te bouwen zodat EU-landen hun schuld en tekort ook echt zullen terugdringen. Landen met een begrotingstekort van meer dan 3 procent moeten dat jaarlijks met 0,5 procent terugdringen. Overheidsuitgaven mogen niet sneller groeien dan de reële economie. En het schuldniveau moet na vier jaar lager zijn dan aan het begin. Bij het niet nakomen van afspraken wordt sneller en strenger gestraft.

Ondanks de toezeggingen bleek Duitsland allerminst tevreden. Tien EU-landen schaarden zich in juni achter een ingezonden brief van Lindner in onder meer de Duitse krant Die Welt. Ook Oostenrijk, Tsjechië, Slovenië, Kroatië, Bulgarije, Estland, Litouwen, Letland, Luxemburg en Denemarken vinden dat het SGP „duidelijke richtlijnen en gezamenlijk gedefinieerde doelen” moet behouden. Lindner wil dat landen met een schuld boven de 60 procent die in ieder geval jaarlijks met 1 procent terugbrengen.

Schuldenlanden als Italië en Spanje kijken met argusogen naar de eis tot een vaste reductie van het begrotingstekort. Dat zou de economische groei vertragen. Ook Frankrijk, dat al jaren worstelt met het terugdringen van zijn begrotingstekort, bleek dinsdag tegen.

Nederland

Ook Nederland voldoet de komende jaren niet volledig aan het SGP, stelde de Raad van State in september in haar advies bij de Miljoenennota. Het begrotingstekort loopt op tot wel 3,7 procent op jaarbasis.

Als het aan demissionair minister van Financiën Sigrid Kaag ligt, moeten nieuwe begrotingsregels ruimte bieden voor individuele landen. Maar ook strengere handhaving maakt ze tot speerpunt. Net als Duitsland eist Nederland een daling van overheidsschulden en garanties dat dit ook echt gebeurd.

Ondanks dat de EU-landen dinsdag niet een definitief akoord tekenden, ziet Kaag wel „voortgang” in de gesprekken. Haar Spaanse collega Nadia Calviño, die de Raad voorzit, denkt dat de landen in november tot een conclusie komen. Voor het einde van het jaar moeten er nieuwe begrotingsregels liggen.