Yusof behoort tot de Hazara, een Aziatische etnische minderheid die in Afghanistan al eeuwen wordt onderdrukt en gediscrimineerd. De taliban en andere extremistische moslimgroeperingen pleegden, bijvoorbeeld in 1996, massamoorden onder de bevolkingsgroep die in het bergachtige noordoosten van Afghanistan woont.

Door betrokkenheid bij een conflict is Yusof in 2015 zijn leven in Afghanistan niet meer zeker. Hij vlucht, op weg naar Europa. Te voet, door woestijnen en over bergen. Af en toe liftend met een bus of auto. Vaak slapend onder een open hemel. In een tas zitten wat bezittingen, geld en identiteitspapieren. Na maanden komt hij aan in Turkije. Een mensensmokkelaar belooft hem tegen betaling naar Nederland te brengen. Op een gammel en overvol bootje steekt hij de Egeïsche Zee over. Deze tocht vergeet hij nooit meer: hij ziet mensen van het vaartuig vallen en verdrinken. Zijn eigen bezittingen slaan ook overboord.

Per bus, trein en benenwagen trekt Yusof door Europa. De mensensmokkelaar zet hem op een gegeven moment op een trein richting Amsterdam. „Ik moest op Amsterdam Centraal uitstappen, daar zou ik veilig zijn”, vertelt Yusof in af en toe moeilijk verstaanbaar Nederlands.

Moederziel alleen, totaal berooid en ernstig getraumatiseerd stapt de tiener op 30 november 2015 in Amsterdam uit de trein. „Ik stond op het perron en wist niet wat ik moest doen. Ik sprak ook geen Engels. Maar toen kwam er een Afghaanse man naar me toe die ook mijn taal, het Dari, sprak. Hij vertelde me dat ik in Ter Apel moest zijn en betaalde kaartjes voor de trein en de bus. Heel bijzonder. Zou God die man naar mij gestuurd hebben?” vraagt Yusof zich hardop af. „Altijd als ik in Amsterdam ben, kijk ik extra goed om me heen, in de hoop die man nog eens te ontmoeten. Ik wil hem graag bedanken voor wat hij voor me heeft gedaan.”

’s Avonds laat komt Yusof bij het aanmeldcentrum in Ter Apel aan. De volgende ochtend, 1 december 2015, wordt hij door het COA officieel geregistreerd als asielzoeker. Daarbij gaat het een en ander mis. „Er was geen tolk die mijn taal sprak, dus dat maakte het moeilijk. Ze vroegen naar mijn achternaam, maar het werd niet goed verstaan of verkeerd genoteerd. Want even later zat ik in een wachtruimte waar ze de naam omriepen van degene die zich bij een loket mocht melden. Er werd wel tien keer Yusof Saïdi omgeroepen, maar ik dacht dat het om iemand anders ging. Na heel lang wachten vroeg ik waarom mijn naam nog niet genoemd was. Toen bleek dus dat ik Yusof Saïdi was.”

Bij het noteren van zijn geboortedatum gaat het ook mis. En dat heeft ingrijpende gevolgen. „In Afghanistan weet niemand precies z’n geboortedatum. Je weet ongeveer hoe oud je bent, maar we vieren geen verjaardagen.” Het COA noteert 1 juli als geboortedag en laat Yusof zelf een geboortejaar noemen. Hij doet een gissing en noemt een jaartal waardoor hij als volwassene geregistreerd wordt. Drie dagen later wordt de tiener naar een asielzoekerscentrum voor mannen gebracht, in Zeist.

Door „traumatische ervaringen met volwassen mannen” in Afghanistan voelt Yusof zich geen moment veilig in het azc in Zeist. Hij is bang en ligt nachten wakker. Als hij bij een loket van het COA aangeeft nog geen 18 te zijn, zegt de medewerker niets voor hem te kunnen doen. „Ik moest het gesprek met de IND (Immigratie- en Naturalisatiedienst, CK) afwachten.” Dat gesprek vindt na negen maanden plaats.

Alleenstaande minderjarige vreemdelingen hebben recht op een voogd van stichting Nidos. Omdat Yusof niet als minderjarige staat genoteerd, moet hij de hulp van zo’n voogd missen.

Jeugdvereniging

Jongeren van de gereformeerde gemeente in Amersfoort komen af en toe langs in het azc Kamp van Zeist. Hun hulp vormt een lichtpuntje in de moeilijke tijd in Zeist. „Ze deden spelletjes met ons en hielpen me Nederlands te leren. Ook nodigden ze me uit om eens met hen naar de kerk te gaan. Dat heb ik gedaan, ’s avonds. En na de dienst mocht ik blijven; in een zaaltje van de kerk kwamen de jongeren samen. Ik ben er verschillende keren geweest. Ds. W. Visscher kwam daar ook weleens. Het was er heel fijn.”

Na zeven maanden wordt Yusof overgeplaatst naar het azc in Zaandam. „Omdat mijn gesprek met de IND op Schiphol ingepland was, werd ik naar een azc gebracht dat daar iets dichterbij was.” Het duurt nog twee maanden voor de ondervraging door de IND plaatsheeft. „Dat waren spannende maanden, want van dat gesprek hangt alles af; of je mag blijven of weer terug moet.”

Het interview met de IND heeft in september 2016 plaats. Als Yusof tegenover de IND-medewerker zit, vertelt hij minderjarig te zijn. Het interview wordt meteen afgeblazen; eerst moet er onderzocht worden of de asielzoeker inderdaad nog geen 18 jaar is. „Ik moest een poosje wachten. Toen kwamen er een man en een vrouw naar me toe die allerlei vragen stelden om te onderzoeken hoe oud ik was. Hoe lang ik naar school was geweest, bijvoorbeeld. Ook deden ze een botonderzoek; ze voelden aan mijn kaak, om te bepalen of die al volgroeid was, denk ik. Na een tijdje kwam de uitslag: ik was inderdaad minderjarig.” Een dag later wordt de dan 16-jarige Yusof naar een minderjarigenopvang in Almelo gestuurd.

Zowel in Zeist als in Zaandam en Almelo ervaart Yusof spanning. Vanwege onverwerkte trauma’s, uit angst over de ongewisse toekomst, vanwege zorgen over zijn familie, en vanwege het samenzijn met vele anderen die dezelfde spanning ervaren. Ook heeft hij last van migraineaanvallen, waar hij in Afghanistan ook al mee kampte en medicatie voor kreeg. „Maar als ik bij iemand van het COA om medicijnen vroeg, dan gebeurde er vaak niets of ik kreeg die pillen heel laat. Ik werd niet echt serieus genomen.”

Vriezenveen

Via een kerkenraadslid uit Amersfoort komt Yusof in contact met een kerkelijk gezin in de buurt van Almelo, Jan en Jannie Jonker en hun kinderen. Zij wonen in Vriezenveen. Ze verwelkomen Yusof bij hen thuis en nemen hem ook mee naar de kerk, de plaatselijke gereformeerde gemeente in Nederland. „In dit gezin heb ik echt een nieuwe familie gekregen”, zegt Yusof met een brede lach. „De eerste keer vroeg ik aan Jannie: „Mag ik jou mama noemen?” Dat mocht.”

De hulp van de familie Jonker is hard nodig, want in Almelo kampt Yusof met gedragsproblemen. „Ik was daar echt niet de liefste. Vaak werd ik boos als iets me tegenstond, dan ging ik bijvoorbeeld met dingen gooien. Ook was ik suïcidaal en ik sneed mezelf. Maar als ik bij de familie Jonker kwam, werd ik rustig. Daar sliep ik goed, op de bank in de kamer, want daar voelde ik me veilig. Gelukkig gaat het nu een stuk beter met me. Ik ben nu tiptop in orde.”

Vanwege zijn gedrag moet Yusof weg uit Almelo en wordt hij in een kleinschalige woongroep in Arnhem geplaatst. Op 30 januari 2018 krijgt hij een verblijfsvergunning en verhuist hij naar een ander adres in Arnhem, naar een woongroep voor minderjarige statushouders. De voogd van Nidos wijst hem op de mogelijkheid van gezinshereniging, maar zegt tegelijk dat de kans heel klein is dat zijn familie naar Nederland mag komen. Toch doet Yusof de aanvraag, op aandringen van Jannie Jonker.

Als hij een halfjaar later 18 wordt, staat hij op eigen benen. „Mijn voogd had me er wel een beetje op voorbereid, maar toch vond ik het moeilijk om ineens allerlei dingen zelf te moeten regelen; het contact met school, met de gemeente, met m’n bijbaantje. Ik was er eigenlijk nog niet klaar voor.” Om jongeren beter te kunnen begeleiden op weg naar zelfstandigheid kan een voogd van Nidos sinds 1 januari 2023 een 18 plusregeling aanvragen, maar die regeling kwam voor Yusof dus te laat.

Toch redt hij het, met hulp van de familie Jonker en een coach van Pactum, een organisatie die jongeren en gezinnen helpt „als opgroeien en opvoeden niet vanzelf gaat”. Toch blijft hij kampen met stress en spanning, vooral vanwege de onzekerheid of zijn familie naar Nederland mag komen. Begin december 2021 komt er aan die spanning een einde; hij krijgt onverwachts groen licht: zijn familie mag komen. Een paar weken later sluit hij zijn ouders, broertjes en zusje op Schiphol in de armen. Net als Yusof woont het gezin in Arnhem.

„De eerste jaren in Nederland waren niet makkelijk, maar ik ben toch heel blij om hier te zijn. Hier kan ik werken en studeren”, besluit Yusof. „Maar het belangrijkste is dat ik hier veilig ben.”