Vlak voordat Keller in mei aan alvleesklierkanker overleed, vroeg Michael Keller zijn vader naar de invloed van puriteinen en het Nederlandse neocalvinisme op zijn werk als predikant. Die antwoordde dat het neocalvinisme hem veel leerde over het belang van het geloof voor „heel het leven” en het staan in de cultuur, maar dat zijn innerlijke „vroomheid” vooral was gevormd door zeventiende- en achttiende-eeuwse puriteinse theologen als John Owen en Jonathan Edwards.

Michael Keller is een van de predikanten van de Redeemer Presbyterian Church in New York, de gemeente die zijn vader in 1989 stichtte. Hij spreekt deze maandag in Almere op het tweedaagse congres ”Het Evangelie in een seculiere tijd: wat we kunnen leren van Tim Keller”, van de Nederlands-Vlaamse afdeling van het evangelicale platform The Gospel Coalition (TGC). Elf lezingen over Tim Keller, in twee dagen tijd – dat lijkt wat overdadig. Maar de sprekers uit Nederland, Schotland en de Verenigde Staten geven allemaal aan dat Tim Keller een boodschap voor déze tijd heeft.

Lees ook

Waarom Tim Keller ook slecht nieuws brengt

Held

„Briljant”, noemt dr. William den Boer, voorzitter van het bestuur van TGC Nederland en Vlaanderen, Tim Keller. Omdat die „zeer uiteenlopende bruikbare inzichten” wist samen te vatten en te gebruiken voor de verkondiging van het Evangelie in de seculiere samenleving.

„Als je slechts één held hebt”, citeert Den Boer uit de maandag gepresenteerde Nederlandse vertaling van het boek ”Tim Keller. Zijn spirituele en intellectuele vorming” (uitg. Van Wijnen) van de Amerikaanse theoloog Collin Hansen, „dan ben je een afgeleide daarvan. Maar als je honderd helden hebt, betekent dit dat je diep hebt gedronken uit de zuiverste bronnen, waarvoor je de wereld hebt afgestruind. Dit door God gegeven vermogen om ongelijksoortige bronnen te integreren en vervolgens de inzichten daaruit met anderen te delen, valt vrijwel iedereen op die Keller kent, al vanaf zijn studententijd. Hij is de gids die je de goeroes leert kennen. Je krijgt hun beste inzichten, met Kellers unieke draai eraan.”

Den Boer, een van de wijkcoördinatoren van de christelijke gemeente De Wegwijzer in Almere, hoorde Keller voor het eerst in 2007 live preken in New York. Het ging over het gebed van Hanna. „Sindsdien hebben zijn preken me niet meer losgelaten, en hoe langer hoe meer geboeid. Ze hebben mij gedurende de afgelopen vijftien jaar in sterke mate geestelijk gevoed en theologisch gevormd. Ik weet me daarbij in het gezelschap van ontelbare anderen, wereldwijd, voor wie hetzelfde geldt. Het wordt dan ook hoog tijd dat er serieus onderzoek naar deze preken wordt gedaan.”

Verzoening

Den Boer geeft maandagavond een eerste aanzet: welke plaats neemt de „verzoening door voldoening” van Jezus Christus aan het kruis in Kellers preken in? Het valt Den Boer op dat de onderzochte preken –zestien stuks uit 2006 en 2007– vrijwel allemaal zijn onderverdeeld in drie punten en dat Keller in het derde vaak het plaatsvervangend offer van Jezus noemt. „Of beter: tot aan het hart van zijn hoorders brengt. Dat is bij uitstek het unieke middel, de alles transformerende kracht waardoor hoorders kunnen worden gegrepen en voorgoed veranderd.”

Den Boer, postdoc-onderzoeker aan de Theologische Universiteit Utrecht, verwijst naar een studie van dr. Sake Stoppels over de „missionaire mindset” van pioniers en voorgangers binnen de Protestantse Kerk in Nederland, waarover dit najaar een boek verschijnt. De interviews voor het onderzoek laten zien dat ”verzoening door voldoening” meer dan eens „vervreemding en zelfs weerstand” oproept onder predikanten en pioniers, omdat deze boodschap niet meer zou landen bij mensen in de huidige tijd en cultuur.

Maar, zegt Den Boer, Keller laat zien dat predikanten de ”verzoening door voldoening” in onze tijd en voor een modern publiek zó ter sprake kunnen brengen, dat mensen er „existentieel door geraakt kunnen worden”.

In elke preek van Keller blijkt plaatsvervanging het hart van het Evangelie te zijn. „En dat niet alleen, het blijkt voor Keller ook het centrale, allesbeheersende en overtuigende argument te zijn om zijn gehoor tot geloof, tot overgave aan Jezus te brengen”.

De predikant uit New York deinsde er ook niet voor terug om zijn kritische gehoor, van wie hij de bezwaren tegen de gedachte aan een plaatsvervangend offer kende, uit te leggen hoe centraal en noodzakelijk juist dit offer is. „Enerzijds gaat hij in op bezwaren en karikaturen, alsof God een kindoffer zou eisen. Nee, Jezus Christus betaalt Zelf de prijs. Anderzijds spreekt Keller onomwonden over zonde, schuld, Gods toorn en rechtvaardigheid.”

Wat kunnen predikers van Keller leren op dit punt? „Ken de bezwaren en weerstand van je hoorders”, aldus Den Boer. En: „Verkondig ”verzoening door voldoening” in elke preek, als de ultieme climax, als het grote antwoord op de vraag hoe het Evangelie en de alles transformerende kracht daarvan ook ons deel kan worden, bezit van ons kan nemen.

Belicht keer op keer de unieke schoonheid ervan, net zolang tot de harten van je hoorders erdoor geraakt worden, ervan smelten en het diep binnendringt.”

Bavinck

De Nederlandse neocalvinistische traditie vanaf de negentiende eeuw, met onder anderen Abraham Kuyper en Herman Bavinck als voormannen, wilde orthodox zijn in een moderne tijd. Keller werd steeds meer door deze beweging beïnvloed, stelt de Schotse theoloog James Eglinton. In zijn Center Church (2012) identificeert Keller zich nog niet als neocalvinist, zegt hij. De Amerikaanse predikant citeert het neocalvinisme met name om te laten zien dat christenen de cultuur kunnen veranderen.

Maar later komt daar verandering in, vooral doordat boeken van neocalvinisten in het Engels verschijnen. „Tussen 2014 en 2019 tweette Keller slechts een paar keer over Bavinck”, weet Eglinton. „Maar vanaf 2020 nam het aantal tweets over het neocalvinisme dramatisch toe.”

Keller bestempelde Herman Bavinck in 2020 als „de grootste gereformeerde theoloog van de twintigste eeuw”; vorig jaar noemde hij zichzelf in een podcast „in de eerste plaats een neocalvinist”.

Hart

Dat neocalvinisme was belangrijk voor Kellers visie op de cultuur, maar minder voor zijn persoonlijk geloofsleven, zegt Michael Keller, die in 2018 in Amsterdam promoveerde op een onderzoek naar Jonathan Edwards. De puriteinen leerden Tim Keller, aldus zijn zoon, om niet alleen kennis in het hoofd te hebben, maar ook in het hart. „Wie eenmaal de zoetheid van Gods genade heeft geproefd, zal nooit van Hem weglopen.”

Welke invloed had dit op de prediking van Tim Keller? „Een diepgaande”, denkt Michael Keller. „De preek was niet alleen bedoeld om de waarheid van de Bijbel duidelijk te maken, maar ook om mensen die te laten ervaren.”

Kerkplanting

Dan zijn er lezingen van missioloog prof. dr. Stefan Paas (over het belang van Keller voor de theologische een geestelijke doordenking van kerkplanting) en van de hervormde predikant ds. Marco de Wilde, bestuurslid van TGC Nederland en Vlaanderen, over de eigenheid van Tim Keller in de Angelsaksische evangelicale wereld. Den Boer interviewde oud-ND-buitenlandredacteur Aad Kamsteeg, die Tim Keller in Nederland introduceerde.