Officieel heet het een bisschoppensynode, maar op de deelnemerslijst van de bijeenkomst die tot 29 oktober in de Paulus VI-zaal wordt gehouden, staan ook priesters en diakens. En religieuzen en leken, onder wie 54 vrouwen.

Vele ogen zijn op hen gericht. Na het Tweede Vaticaans Concilie in de jaren zestig is er nooit zo diepgaand over de toekomst van de kerk gesproken.

Hoe werkt zo’n synode?

De Rooms-Katholieke Kerk buigt zich op initiatief van paus Franciscus drie jaar lang over de vraag hoe ze zich kan vernieuwen. Dat wordt het ”synodaal proces” genoemd, omdat iedereen mag meepraten. Synode betekent letterlijk: samen op weg.

Tijdens de eerste fase, vanaf 2021, werden rooms-katholieken in de hele wereld gevraagd naar hun mening en ideeën over de toekomst van de kerk. Dat leverde een waaier aan onderwerpen op, zoals het celibaat (moeten priesters ongehuwd zijn?), vrouwelijke ambtsdragers (mogen zij diaken worden?) en de inbreng van leken in het kerkelijk leven.

Al die meningen en ideeën werden gebundeld en samengevat, waarna nationale afgevaardigden die dit voorjaar op continentale bijeenkomsten bespraken. Dat was de tweede fase.

Het proces gaat woensdag de derde en laatste fase in. De bisschoppensynode komt dan in twee lange bijeenkomsten samen: deze maand en in oktober 2024.

Op de synodetafel ligt dan een vijftig pagina’s tellend werkdocument (”Instrumentum laboris”, in het Latijn), dat de afgevaardigden „biddend en naar elkaar luisterend” gaan bespreken. Om dat proces niet te hinderen, vinden de beraadslagingen achter gesloten deuren plaats. Het Vaticaan zal wel af en toe een persbericht de wereld insturen.

Doen er ook Nederlanders mee?

Ja, maar die zijn niet bepaald rijk bezaaid op de synode, waaraan in totaal 464 mensen –van conservatief tot progressief– deelnemen. De Nederlandse bisschoppen vaardigen de Utrechtse hulpbisschop Ted Hoogenboom af. Hij is de enige Nederlander met stemrecht. Een zwaargewicht is de Nederlandse theologe Myriam Wijlens, lid van het secretariaat-generaal van de bisschoppensynode en hoogleraar in het Duitse Erfurt. Ze doet mee als ”expert”, maar mag niet stemmen over een eventueel slotdocument.

Wat wil het Vaticaan bereiken?

De paus zet sterk in op een gedeelde verantwoordelijkheid van geestelijken en leken. De kerk moet leren denken „van beneden naar boven”, vindt hij, in plaats van andersom. Synodaliteit is vooral een houding.

Door het luisteren naar het „volk van God”, aldus het Vaticaan in het werkdocument, zijn er prioriteiten komen „opborrelen”: gemeenschap, zending en participatie. Die sleutelwoorden worden uitgewerkt in vijftien „werkbladen”, die over verschillende thema’s gaan. De bisschoppensynode gaat zich over deze „vragen” buigen, waarbij onder meer de bijdrage van vrouwen aan het kerkelijk bestuur en racisme in de kerk langskomen. Antwoorden worden er niet gegeven; het is de bedoeling dat geestelijken én leken ze met elkaar bespreken. En dat dit gesprek op plaatselijk niveau wordt voortgezet als de synode is afgelopen.

Wat vindt het grondvlak van al die besprekingen?

Daar wordt verschillend naar gekeken. Veel rooms-katholieken zijn blij dat ze mogen meedenken over tal van onderwerpen die met de toekomst van de kerk te maken hebben. Progressieve kerkleden vinden soms dat de veranderingen niet snel genoeg gaan. Of ze vrezen dat de kerkleiding niets met hun wensen –zoals over de deelname van homo’s in het kerkelijk leven– zal doen.

Behoudende rooms-katholieken vinden al die gesprekken over een veranderende kerk nergens toe leiden. Ze zijn bijvoorbeeld bang dat er groen licht komt voor vrouwelijke ambtsdragers of gehuwde priesters.

De Poolse aartsbisschop Stanislaw Gadecki sprak onlangs zelfs van de „grootste crisis sinds de Reformatie”, verwijzend naar het synodaal proces in Duitsland. „Er bestaat een groot gevaar dat een verkeerd begrepen hervorming van het christendom opnieuw zal leiden tot een splitsing in de kerk die zich zal verspreiden naar de buurlanden”, vreest hij.

Andere critici, bang voor geestelijke spraakverwarring in de kerk, beleggen deze dinsdag in Rome een internationale conferentie, onder de veelzeggende titel ”De synodale toren van Babel”.

Verandert de Rooms-Katholieke Kerk door het synodaal proces van gezicht?

Dat is nog maar de vraag. De Rooms-Katholieke Kerk is onderweg, zo is wel duidelijk, maar niemand weet precies waarnaartoe de weg leidt. Maar dat het Vaticaan stevig inzet op de deelname van het grondvlak, is zonneklaar.

Grote leerstellige uitspraken worden er niet verwacht. Maar de paus heeft uiteindelijk het laatste woord in wat er met de uitkomsten van het synodaal proces gaat gebeuren. Voorlopig zijn geestelijken en leken nog niet uitgepraat.