Vissers gaan er prat op dat zij de oudste gebruikers van de Noordzee zijn. Toch moeten ze wijken: voor het snel groeiende aantal windturbines en voor nieuwe natuurgebieden op zee, waar vissen niet of slechts beperkt is toegestaan. En dan zijn er ook nog de sterk gestegen brandstofkosten, de eis tot verdere verduurzaming van de schepen en het gebrek aan jongeren die nog visser willen worden.

Vorig jaar kromp de kottervloot al van 284 naar 261 schepen met samen ruim duizend opvarenden. Het waren overwegend grotere boomkorkotters, ooit de trots van de vloot, die definitief aan de kant werden gelegd en aangemeld voor sanering. In de eerste helft van 2023 zijn er nog eens een stuk of dertig met subsidie van de overheid uit de vaart genomen en gesloopt.

Veel ondernemers die door blijven vissen, draaien verlies. Over de eerste helft van 2023 komt het verlies van de kottervloot uit op naar schatting 12 miljoen euro. Dat maakte Wageningen Economic Research donderdag in Den Haag bekend. Of het tweede halfjaar daarvan nog iets kan goedmaken, is afwachten.

De garnalenvisserij en de visserij op platvis met de traditionele boomkor –waar vissers sinds het Europese verbod op de lucratieve, brandstofbesparende pulstechniek naar terug moesten– zijn verliesgevend. Alleen de flyshootvisserij op mul en inktvis draait winst: 1 miljoen euro, over de eerste zes maanden van dit jaar.

Brandstof

Belangrijkste oorzaak is volgens onderzoeker Kees Taal de nog steeds hoge brandstofprijs. Weliswaar is die iets gedaald in vergelijking met dezelfde periode vorig jaar (0,78 euro per liter nu tegen 0,94 euro toen), maar ze drukt vooral bij de grotere boomkorkotters het resultaat. In 2021 kostte een liter gasolie de vissers nog 45 cent, in 2020 slechts 34 cent.

De kottervisserij blijft onrendabel, constateert Taal. Zuinigere visserijmethoden zijn er momenteel niet en innovatie is een lang proces. De sector moet op zoek naar een ander verdienmodel, betoogde hij bij de presentatie van de cijfers.

De inkrimping van de vloot tikt stevig door in de aanvoer van vis en garnalen. Die daalde in vergelijking met de eerste helft vorig jaar van ruim 18 miljoen kilo naar minder dan 16 miljoen kilo. Bij die lagere aanvoer ging de prijs die de vis op de visafslag opbracht soms omhoog, zoals bij tong en schol, maar garnalen brachten minder op. De totale besomming (opbrengst) van de kottervloot zakte van 95,5 milloen euro naar 82,5 miljoen euro.

Import

De teruglopende aanvoer van vis uit de Noordzee tikt ook door bij bedrijven die vis verwerken en verhandelen. Die halen steeds meer vis elders vandaan. Terwijl de Nederlandse kottervissers vorig jaar voor een waarde van 245 miljoen euro vis aan land brachten, importeert de keten inmiddels voor meer dan 5 miljard euro uit het buitenland.

Bijna 60 procent van de geïmporteerde vis komt zelfs uit landen buiten de Europese Unie: gekweekte zalm uit Noorwegen, kabeljauw uit IJsland en gekweekte tropische garnalen uit Azië worden in grote volumes ingevoerd, in Nederland verwerkt en verkocht door heel Europa.

Op een hapering in het coronajaar 2020 na, groeit de omzet van de Nederlandse visketen gestaag. De exportwaarde steeg in 2022 met 19 procent naar 6,3 miljard euro. Garnalen zijn nog belangrijk, maar schol en tong uit de Noordzee zijn volgens onderzoeker Geert Hoekstra vandaag niet meer dan een niche.

Hoekstra breekt een lans voor behoud van de kennis van de verwerking van platvis. Het risico bestaat dat Nederland wel investeert in verduurzaming van de visserij door de kottervloot, maar niet in de verwerkende keten. Dat kan er volgens hem toe leiden dat in de toekomst „efficiënte visverwerking van verse Noordzeevis niet meer mogelijk is in Nederland”.

Hoekstra vreest ook dat consumenten met lagere en middelbare inkomens vanwege de inflatie minder Noordzeevis zullen kopen en misschien liever kiezen voor een alternatieve eiwitbron, zoals kip. Hij ziet wel kansen voor onbekende en goedkopere vissoorten, zoals bot en wijting: „Maak die geliefder.”

De oorlog in Oekraïne heeft intussen meerdere effecten. Niet alleen kampen visverwerkende bedrijven met sterk gestegen productiekosten, ook de handelsrelatie met Rusland staat onder druk. Nederland haalt uit dat land onder meer koolvis en kabeljauw om producten als kibbeling van te maken.