Taal: Hoe letterlijk is letterlijk precies?
Een familielid zei onlangs: „Hij heeft inmiddels letterlijk de hele wereld over gereisd.” Terwijl ik vrij zeker wist dat de persoon in kwestie nog nooit op Antarctica was geweest. En op de Falklandeilanden wachten ze ook al jaren tevergeefs op zijn komst. Hoe letterlijk moest ik ”letterlijk” nu eigenlijk nemen?
Je komt in het wild meer letterlijk-uitspraken tegen die misschien toch niet zo letterlijk bedoeld zijn. De Gelderlander schreef vorige maand een artikel over de komst van een nieuw recreatiepark in de buurt van Winterswijk. Omwonenden zijn tegen en verenigden zich. Woordvoerster Marieke Doedens: „Waarom we tegen zijn? Dit komt letterlijk bij ons in de achtertuin en wij hebben geen enkele inspraak gehad.”
Letterlijk een recreatiepark in de achtertuin? Ja, ik snap dat je dan in opstand komt, want dan zullen droogmolen en vuurkorf waarschijnlijk wel wat in de verdrukking komen. Maar of het echt zo’n vaart zal lopen, ik vraag het me af.
In Oldebroek zijn ook bezorgde omwonenden, vanwege plannen voor een asielzoekerscentrum. Ze startten een petitie. In de petitietekst verwijten ze burgemeester en gemeenteraadsleden: „U gooit letterlijk een bom bij ons in de tuin. Dit is buitenproportioneel!” Ja ja.
Er zijn uiteraard zinnen waarin ”letterlijk” wél letterlijk bedoeld is. Vaak wordt het woord dan toegevoegd om duidelijk te maken dat een doorgaans figuurlijk bedoelde uitdrukking in dit geval letterlijk moet worden opgevat. De bezitter van een hond die in een zandbak met z’n snoet in de bodem wroet kan zeggen: „Boris steekt letterlijk z’n kop in het zand.” En als je op een winterdag iemand –al dan niet per ongeluk– voor een dichte deur laat staan, laat je die persoon letterlijk in de kou staan.
Het Genootschap Onze Taal wijdt een webpagina aan ”letterlijk”. Daarop wordt het niet-letterlijke gebruik ervan toegestaan. Volgens het genootschap is het al lange tijd „ook een versterkend woord”. Het betekent dan: totaal, compleet, werkelijk, echt. Als iets ”letterlijk adembenemend” is, dan is het ”werkelijk adembenemend”.
Onze Taal zal gelijk hebben, maar voor mij blijft het onlogisch klinken. Misschien ben ik te veel een beelddenker. Op de genoemde webpagina wordt een voorbeeld gegeven dat bij mij allerlei surrealistische waanbeelden oproept: „Ik heb me letterlijk het vuur uit de sloffen gelopen voor hen.” Letterlijk voor iemand het vuur uit de sloffen lopen, dat kan volgens mij alleen in stripverhalen.
Redacteur Chris Klaasse bespreekt een taalkwestie. Reageren? chris@rd.nl
